As remediërende aksies nie werk nie, moet narsistiese leiers gehelp word om hul poste te ontruim skryf Francois Preiss.

Narsisme is skerp aan die toeneem in die Westerse samelewing. Literatuur en ervaring bewys dat kerke, geloofsgemeenskappe en teologiese opleidingsentra nie gespaar word nie. Wat staan werknemers in organisasies te doen as hul leier of kollega aan hierdie patologie ly? Wat maak die medeleraar(s) en kerkrade in sulke omstandighede?

Narsiste is dikwels charismatiese leiers wat ’n kerk, groep of organisasie op ’n dinamiese manier na groot hoogtes kan lei. Narsistiese leiers se sterretjies skyn egter nie vir altyd nie. Soos Narsissus, die mitologiese figuur wat gesterf het vanweë sy beheptheid met homself, so is narsisme selfvernietigend. Die grandiose drome van mag en sukses maak dat narsistiese leiers verregaande risiko’s neem en soos Ikarus te na aan die son vlieg. So lei hubris tot ’n katastrofe vir die organisasie en tot die narsistiese leier se val.

Teen die tyd dat organisasies besef dat hulle in die moeilikheid is vanweë siek leierskap, is daar moontlik reeds onberekenbare skade berokken en moet daar ingegryp word. Dit geld veral gevalle waar die narsisistiese leier naas groot sake-foute hom of haar ook aan onetiese gedrag skuldig gemaak het.

Narsiste het ’n swak super-ego en hulle glo dat ander norme vir hulle geld as vir ander. Dit is dan ook die rede waarom hulle, al is daar groot morele oortredinge, steeds geen kapasiteit vir verleentheid toon nie. Narsiste maak hule eie reëls. Voeg dan daarby die geneigdheid van ekstreme narsiste om chaos in ’n organisasie te veroorsaak, dan raak die dringendheid om in te gryp, al hoe groter.

In ’n kerklike omgewing sal die eerste stap gewoonlik wees om met die leier gesprek te voer – individueel of in die teenwoordigheid van getuies. In die geval van ekstreme narsiste, het dit egter weinig waarde. Hulle is selfbehep, het ’n baie sterk wil, luister nie graag na advies nie en glo hulle is altyd reg. Hulle glo dat hulle “spesiaal” is en geregtig op voorkeurbehandeling. Aangesien dit ’n patologie is, is daar nie self-insig nie. Dit is hoogs onwaar-skynlik dat ’n gesprek enige langtermyn verandering teweeg sal bring.

Wanneer narsiste die wind van voor kry, is daar ook tipiese gedrag wat verwag kan word. Die persoon wat die teenstand bied, word verdag gemaak, soms uit die organsisasie uitgewerk, aangeval en verkleineer. Die narsis beroep hom of haar op bestuursliggame, die hof of die menslike hulpbron afdeling.

Alternatiewelik of terselfdertyd verval hulle voortdurend in emosionele uitbarstings van woede, trane, selfbejammering en manipulerende gedrag.

Hoe moet organisasies met hul narsistiese leiers maak?

Dit is belangrik dat narsistiese gedrag herken word. Nie alle selfgesentreerde gedrag dui noodwendig op ’n diagnose van narsisme nie. Kliniese presisie is nodig. As daardie diagnose eers gedoen is, kan verskillende strategieë probeer word om die skadelike impak van die narsistiese leier te minimaliseer.

Manfred Kets de Vries verwys in sy boek The Leader on the Coach na die “downsizing the narcissist”. Voorbeelde hiervan sluit in:

• Versprei magte

Besluitnemingsmagte moet onder verskillende persone versprei word en maniere moet gevind word om runaway leadership te blok. Deur die nodige strukturele meganismes in plek te sit, kan die narsistiese leier in toom gehou word. Wanneer rolle uitgeklaar word, lei dit tot verdere inperking van die narsistiese leier se ambisie en hongerte na mag.

• Soek die skadu

Beheerliggame van organisasies moet die skadukant van leierskapsgedrag kan raaksien. Dit veronderstel kennis van ‘n kliniese benadering tot organisatoriese probleme. Deur monitering moet toegesien word dat die narsistiese nie hul organisasies na ‘n afgrond toe lei nie. Dit vra nogal baie van werknemers, want hulle moet hul baas se narsisme erken en daar rondom werk.

• Probeer help

Bestuursafrigting kan voorgestel word. Dit kan ’n opdraende stryd wees aangesien narsiste nie daarvan hou dat ander hulle mentor nie. Hulle hou daarvan om in beheer te wees. Narsiste kan nie en wil nie die pyn van selfondersoek deurstaan nie. Die gedagte dat hulle nie volmaak is nie, is vir hulle ondraaglik.

• Die rol van ’n sidekick

Michael Maccoby meen dat sommige narsiste ’n sidekick kan kry. Die ridder, Don Quichot is ’n klassieke voorbeeld van ’n narsis en dromer wat uit voeling was met die werklikheid, maar wat gereeld van rampe gered is deur sy mede-avonturier en agterryer Sancho Panza. Veral narsiste wat grotendeels ’n visioenerende leier is, kan baatvind by ’n sidekick wat goed is met operasionele bestuur en implimentering van die visie. Dit vra egter ’n baie besondere mens om ’n sidekick te wees. Die sidekick moet die narsistiese leier help om in kontak met die realiteit te bly, aangesien narsiste se fantasieë hulle op verre verbeeldingsvlugte neem. Die sidekick moet boonop die insig en wysheid hê om die narsis te bestuur. Die sidekick kan ook meer as een persoon wees.

Die gevaar is egter dat die sidekick saam begin knoei. Narsistiese leiers is geneig om adjudante om hulle te vergader en hul vuilwerk vir hulle te doen.

• Stuur vir berading

Sielkundige terapie kan aangebied word. Dis egter hoogs onwaarskynlik dat ’n narsis vrywillig vir berading sal gaan. Narsiste sien hulself as onfeilbaar en sien ander mense as die rede vir hulle probleme. Die meeste narsiste sal waarskynlik baie selektief wees in die inligting wat hulle deel of verdraaide waarhede meedeel.

As geen een van bogenoemde remediërende aksies werk nie, is daar eintlik net een ding om te doen. Narsistiese leiers moet gehelp word om hul poste te ontruim. Die hulp van ’n arbeidsprokureur of ’n kerklike regskenner kan ook ingeroep word. Mooi praatjies sal nie help nie. Dit kos gesag sterker en magtiger as die narsistiese leier om sy dienste te beëindig. Dis dan nie ’n tyd vir bang wees vir die narsistiese leier se dreigende houding nie. Dis tyd om op te tree. Hiervoor is wysheid en goeie tydsberekening nodig. Die psigiater Scott Peck sê in sy boek People of the Lie dat hierdie leiers met “raw power” verskuif moet word.

Al die raad hierbo, geld vir beide die kerk en die organisasies daarbuite. Die kerk mag nie onkundig en wêreldvreemd wees nie. Die een groot verskil is egter dat die kerk ook ’n skepping van die Heilige Gees is wat met geloofsonderskeiding, baie gebed en ’n diepe afhanklikheid van God hierdie tipe probleem moet hanteer. Verder moet daar nie vergeet word dat ons in ’n geestelike stryd betrokke is nie. Die moeilikste is om alles met liefde te doen. Die kerk bly immers ’n liefdesgemeenskap.

• Francois Preiss is opleidingskonsultant: Leierskapsopleiding by HOUSE OF LEARNING.
  Kontak hom by francoispreiss@gmail.com

Ses verskillende nasionaliteite se pelgrims lê uitgestrek op plankdun matrassies in die bo-kamer van ’n Katolieke katedraal se kantoorruimte in Viana, Spanje. Buite krioel die feesgangers nog ná vanmiddag se optog, deel van die feesverrigtinge rond­om Corpus Christi, en jong Spanjaarde karfoefel rumoerig in die smoorhitte somernaglug op die stadsplein. Dit is luid genoeg om enige persoon uit die slaap te hou en die pelgrims in die bo-kamer is móég. Hulle lywe is seer gestap aan ’n lang ent pad. Rus is broodnodig, maar hoewel die slaapreëlings (met simfonie van snorkgeluide, slaapklanke en die bure se geraas) na ’n onafwendbare plofsituasie lyk, is die tydelike ka­mermaats reeds rustig aan die slaap.

Hulle het vroeër die aand met behulp van handgebare en Google Translate ge­sprek gevoer oor vrede en genade. Hul­le het saamgeëet en gaan môre weer saam hulle stapstewels aantrek.

Daar is soveel wat eintlik die eku­me­ne en vrede teenwerk. Tog, hier op die Camino Frances blyk die blote aktiwiteit van een voet voor die ander sit ’n won­derbaarlike versoenende element te wees in ’n wêreld waar ons-en-hulle-skeids­lyne al hoe meer in die stof getrek word.

As jy smag na stilte in ’n oorvol impuls-wêreld

Ek beplan al sewe jaar lank om die Camino in Spanje aan te durf. Die doel­wit is gestel vóór die wonderlike skrywer Erns Grundling dié skat vir menige Afrikaanssprekende Suid-Afrikaner in sy boek Elders oopgebreek het. My man het net so knus onder die 1 000 km gaan stap toe ons eersgebore seuntjie een jaar oud geword het. Hy het ’n rustiger, meer tevrede mens teruggekom. Ek wou onmiddellik ook gaan. Vir lank het ek ge­droom oor die tog. Wat gaan dit behels? Wat gaan dit vir my openbaar? Maar onderliggend, veral namate ons huis­houding al hoe besiger geword het ná die geboorte van ons tweede kind, was die oorheersende smagting na stilte.

Wat ek op my Camino (“slegs” 330 km vanaf Saint-Jean-Pied-de-Port tot by Burgos) gevind het, is onbeteuelde genot in die eenvoud en samehorigheid van die ervaring. Honderde mense wat mekaar van geen kant af ken nie, word saamgevoeg in eenhede van gedeelde doel (shared purpose). Pelgrims verwys na hulle “Camino-familie” met ’n deernis en empatiese teerheid wat dikwels in selfs die hegste kernfamilies skort. Jou familie op hierdie soekende staptog word saamgeflans uit die lukrake groep pelgrims wat op min-of-meer dieselfde skedule stap. Tonele van die verlore seun se tuiskoms word uitgespeel as ver­lore “familielede” mekaar toevallig weer in ’n klein Spaanse dorpie raakstap.

’n Sagte “Buen Camino”, die seën­wens wat pelgrims mekaar toewens, spoel maklik oor in opregte belangstellende navraag oor wié jy is en hoekom jy stap. Daar is min oppervlakkigheid. (Ek onthou dat ek as student reeds ’n kru veronderstelling van poësie gepen het oor hoe vlak ’n vloekwoord vir my is.) Gesprekke bokspring sonder enige ge­sukkel bo-oor kletspraatjies (small talk) pens en pootjies in dieper kwessies in. Só vra ek een lid van ’n groep wat saam met ’n jong serebraalgestremde man die roete aanpak – hulle dra hom in ’n sitstoel oor berg en dal – hoekom hy dit doen. Vyf minute later is ons reeds verdiep in die intense roeping wat hy al as tiener er­vaar het om mense by te staan wat anders as ons aanmekaar gesit is. Ek gesels saam oor die uitda­gings van unieke kin­ders in ’n wêreld wat neuro-tipiese denkpatrone as normaal gevestig het. Ons praat oor geloof, sy soeke na stilte en my smagting daarna om ligkolle van hemelse vreugde in ons hier en nou te vestig. Tien minute later groet ons mekaar. Ek gaan hom waarskynlik nie weer sien nie, maar het meer gedeel oor die dinge waarvoor ek met alles in my hoop as met van my naaste vriende.

In haar boek Quiet: The power of introverts in a world that can’t stop talking skryf Susan Cain dat introverte die tendens van oppervlakkige praatjies op sy rug keer. Hulle begin baie keer swaar en diep en sal eers ligter skerts wanneer hulle gemaklik in ’n groep voel.

Ek het nog altyd gereken ek is ’n ambivert – iemand wat mooi in die middel van die introvert/ekstrovert-glyskaal vertoef en heen en weer wieg na gelang van die omstandighede. Op die Camino was dit dieselfde. In die dag was ek stil en het ek op my eie probeer stap waar ek kon. In die aande het ek die vreug­devolle persoonlikhede van my twee Suid-Afrikaanse stapgenote geniet – hulle twee kon pelgrims van heinde en verre aantrek met hulle jovialiteit en vriendelikheid.

Die valse konstruk van ons en hulle

Terug in Suid-Afrika wonder ek nou hoekom die alledaagse wêreld soveel meer kompleks is, hoekom ons so dikwels gewelddadig met mekaar kan vassit. Wanneer jou enigste doelwit vir die dag is om jou aantal kilometers sonder ’n addisionele besering af te lê of voor ’n monsterblaas op jou voet verrys, vind jy eensgesindheid met ander pelgrims wat dieselfde sonderlinge doelwit het. Julle kan eerlik gesels oor julle uitkyke, julle ge­loof, julle menings; erken dat julle verskil sonder om kwaad of geaffronteerd te voel – en weer aanbeweeg.

Is dit die vryheid wat tydelike, ge­dwonge intimiteit bring? Dat jy kan eerlik wees sonder om aanstoot te gee of te neem, juis omdat jy jou nié oor die langtermyn verhouding tussen jou en die ander pelgrim hoef te bekommer nie? Niksseggende banaliteite is onno­dig. Jy kan sê wat jy moet sê en vra wat jy wil vra, met minder kommer oor of dit die ander persoon se persepsie van wie jy is onherroeplik in die verkeerde rigting gaan stoot.

Sou ons met effe meer genade kon omgaan as ons besef dat almal rondom ons ook net soekend is? Soekend na God, soekend na Waarheid, soekend na Vrede. In die Ons en Hulle van dié wat nog soek en dié wat reeds die waarheid het val die ganse mensdom tog maar eintlik aan die een kant van dié skeidslyn – almal is dus deel van ’n “ons” wat eers eendag in die volle teenwoordigheid van God sal weet wat gaan nou eintlik vir wat.

Op die Camino het ek ’n gedeelde doelwit met ander soekers gehad en ons kon sag met mekaar werk. My wens vir ons wêreld ná my eerste pelgrimstog word saamgevat deur ’n aanhaling van wyle Rachel Held-Evans in ’n Work of the People-onderhoud so ’n paar jaar gelede. Sy beskryf die eerste volgelinge van Christus en sê dat niemand van hulle (en ook niemand van ons) na die tafel genooi is omdat ons waardig is nie, of omdat ons dieselfde uitkyk het op alles nie, of omdat ons die regte ras of geslag is nie. Sy sê: “The one thing all of them had in common is that they are hungry … they know that they need.”

Na my eerste Camino-ervaring is ek beslis honger vir nog.