Habakuk 2:4 is een van vele tekste in die Ou Testament waarvan die korrekte vertaling onseker is. Slaan gerus verskeie vertalings na en die opmerking is sonder meer duidelik. Letterlik vertaal, lui dit “Kyk na die opgeblase een, sy wese is nie reguit in hom nie, maar die regverdige, deur sy betroubaarheid sal hy lewe”. 

Ons is nie seker van die presiese vertaling van die Hebreeuse woord wat hierbo met “opgeblase een” vertaal is nie, maar die indruk is dat dit verband hou met iemand wat ’n ongeërgde, traak-my-nie-agtige of selfs verwaande of selfvoldane ingesteldheid het.  Wat hierbo met “wese” vertaal is, is in die OAV (1953) met “siel” vertaal, terwyl die woord wat hier met “betroubaar” vertaal is, ook met “geloof” vertaal kan word.

In Habakuk is dit eerder die literêre konteks van 2:4 as die historiese konteks wat belangrik is. Behalwe die noem van die Galdeërs in 1:6 het ons nie veel gegewens wat ons kan help om die historiese agtergrond van die boek te bepaal nie. Die datering hang saam met die vraag wie die “slegte mense” van 1:4 en 1:13b is. Navorsers meen dat die “slegte mense” Israeliete is en dié wat in 1:5-11 die straf uitdeel Babiloniërs. Die onreg, geweld en lyding, kom dus van binne én van buite. Soos Job worstel Habakuk ook met lyding en reg en onreg in die lewe.

Habakuk is onder die indruk dat slegte mense die oorhand oor die goeies kry en dat God dit oënskynlik toelaat. Waarom herstel God nie die reg in Juda en onder die volke nie? Die antwoord van God aan Habakuk is binne hierdie konteks belangriker as die vraag wat hy stel. God verwag van sy kinders dat hulle steeds sal doen wat reg is en getrou aan Hom sal bly – met ander woorde, dat hulle nie die onreg met onreg sal beantwoord nie. Die gelowige wat in geloof of trou aan God bly vashou en steeds doen wat reg is, sal saam met Habakuk sy triomflied kan sing (Hab 3).  

God antwoord Habakuk. Die antwoord sien egter anders daaruit as wat die profeet verwag het. God gee nie rekenskap van sy besluit om die Galdeërs te gebruik as instrumente van sy toorn nie. God gee wel ’n aanduiding dat ook geweldenaars en onregverdiges uiteindelik hulle loon ontvang. Die belangrike is egter dat die Here vir Habakuk beduie hoe Juda onder hierdie omstandighede behoue kan bly. Watter vrae hulle ook al mag vrae, hulle moet sorg dat hulle reg doen en volhardend getrou bly aan God.

Dit mag op die oog af lyk asof God hier die onmoontlike vra, totdat ons besef dat God in die eerste plek Juda se aandag vestig op dit wat hulle reeds besit en wat nooit van hulle weggeneem kan word nie: hulle verbondenheid aan God self as sy volk. Hierdie grootste van alle gawes wat deur God self aan hulle geskenk is, is hulle behoud te midde van alle swaarkry en ellende. Die gawe is egter ook ’n opdrag, ’n oproep tot getrouheid.

▶ Dr Fanie Cronjé is predikant van die NG gemeente Riviera-Jakaranda in Pretoria.

My indruk is dat daar oor die millennia heen talle spreuke of gesegdes in ons geloof ingesluip het, waarvan óf die oorsprong ten beste nié in die Bybel lê nie, of ten slegste gelowiges eerder op ’n dwaalspoor lei as op die weg van die Here hou. ’n Voorbeeld hiervan vind ons in die oproep wat daar dikwels tot Christene gemaak word om “die sondaar lief te hê, maar die sonde te haat”.

Ek het iewers gelees dat die vermoede bestaan dat die uitdrukking na aanleiding van iets wat die bekende kerkvader Augustinus sou geskryf het, pos­gevat het. Of dit wel so is, kan ek nie met seker­heid sê nie. Nietemin, die storie lui dat hy in een van sy briewe gelowiges sou oproep tot “a love for mankind and a hatred of sins”. Hieruit, so lei die me­ning, het die gesegde ontwikkel dat ons “die sondaar moet liefhê, maar die sonde moet haat”.

Op die klank af klink dié geykte sêding reg. Maar strook dit met die Ou-Testamentiese getuienis oor onderlinge verhoudings tussen mense en gelowiges se ingesteldheid betreffende sonde?

In die destydse wêreld het “liefde” nie in die eerste plek met emosie te doen gehad nie, maar het dit in beson­der gegaan oor mense se lojale ver­bin­tenis aan mekaar, ongeag hoe hulle op ’n gegewe moment oor mekaar voel. Die Ou Testament roep ons inderdaad op om in lojale verbintenis aan alle mense te leef, want die God van Israel is Here van alle volke, tale en nasies. Die Here het sigself aan ons verbind (het ons lief) en daarom moet ons in lojale verbintenis aan mekaar leef (mekaar liefhê).

In die destydse wêreld het “haat” eweneens minder met emosie te doen ge­had en meer met ’n gebrek aan verbintenis, of met ’n losmaak van iets of iemand. Omrede God ons lief het (sigself aan ons verbind het), leef ons in liefde (leef ons in verbondenheid) met alle mense, terwyl ons ons losmaak van die sonde (die sonde haat).

So gestel, val die aksent tog anders as by die geykte cliché om “die sondaar lief te hê, maar die sonde te haat”. Die geykte uitdrukking veronderstel oordeel oor die ander. Die herformulering hier bo, laat die klem val op my verbintenis met alle mense, terwyl ek my losmaak van (my eie) sonde.

Die bekende Mahatma Gandhi sou by geleentheid gesê het: “Hate the sin and not the sinner is a precept which, though easy enough to understand, is rarely practiced, and that is why the poison of hatred spreads in the world.” Die feit is dat ons, omrede ons nie die geykte cliché se “gesag” of werklike im­pli­kasies bevraagteken nie, in praktyk steeds meer fokus op die (ander se) sonde en die identifisering van iemand anders as ’n sondaar. Dit terwyl die Ou Testament getuig dat die fokus behoort te val op God se verbintenis aan ons (liefde vir ons) en ons liefde vir mekaar (onderlinge verbintenis).

Wat wel in die Ou Testament staan is: “Jy mag nie haat jou broer in jou hart nie; om te berispe berispe jy jou in-groep; en moenie laai oor hom op jou sonde nie” (Lev 19:17 A53)”. Volgens dié vers (wat ek direk vertaal het) mag ons ons onder geen omstandighede van ons medemens losmaak nie. Ons het wel die verantwoordelikheid om mekaar te berispe; én ons moenie oor wat ’n ander mens doen, self in die strik van sonde trap nie. Dit is dus baie duidelik – die fokus is op mense se onderlinge verbintenis aan mekaar en die wegbly van sonde in jou eie lewe. Ongelukkig fo­kus ons al te graag op die sonde van die ander en ondermyn ons die onderlinge verbintenis aan mekaar.

▶ Dr Fanie Cronjé is predikant van die NG gemeente Riviera-Jakaranda in Pretoria.

Die Bybelse mense het geleef in ’n wê­reld waar daar nie banke was waar jy geld kon leen, of beleggings was wat dividende opgele­wer het nie. Om te oor­leef of uit skuld te kom was almal gevolglik afhanklik van weldoeners. Wel­doeners was men­se met baie status, eer, mag en lewensmiddele.

Beguns­tig­des was men­se wat net rela­tiewe eer, mag en lewensmiddele gehad het en van weldoeners afhanklik was. Hulle kon ’n weldoener nooit “te­rug­betaal” vir dit wat die weldoener vir hulle doen nie. Van beguns­tigdes is egter verwag om die weldoener se lof tydig en ontydig in die openbaar te be­sing. So ont­vang die weldoener nog meer eer en is hy “vergoed” vir sy weldaad.

In 2 Konings 5:15-27 word die Here geteken as die grootste van alle Weldoe­ners en Naäman as sy begunstigde.

Eer, so het die mense van Bybelse tye geglo, was soos die meeste ander middele, ’n skaars item. Hulle het geglo dat daar slegs ’n beperkte hoeveelheid eer was en dat dit reeds uitgedeel is onder mense. Indien jy jou eer wou vermeer­der, sou dit beteken dat iemand anders eer moes verloor. Omdat eer so belang­rik was, het mans destyds voortdurend gepoog om eie eer te vermeerder, deur ander mans op verskillende maniere uit te daag.

Na Naäman se genesing erken hy dat die God van Israel Here is en dat daar niemand soos Hy is nie. Hy neem dus die eer van sy gode (Aramese gode) weg en ken alle eer aan die Here toe.

’n Voorbeeld van iemand se eer uit te daag, is deur die gee van ’n ongevraag­de geskenk. Deur ’n geskenk te gee, beteken dat die persoon wat aan die ontvangkant is, dan nou weer in die “skuld” is, totdat hy kan reageer met ’n soortgelyke (of selfs beter) geskenk. Indien geen reaksie op die geskenk volg nie, het dit ’n verlies van eer beteken vir die persoon wat nie gereageer het op die ge­skenk nie.

Deur Elisa se weiering om Naäman se geskenke te aanvaar, word die Here se eer gehandhaaf. Naäman met al sy mag, eer en dapperheid, is nie die Here se gelyke nie en kan daarom nie genoeg ge­skenke bied om Hom te “vergoed” vir sy genesing nie. Wat Naäman wel kan doen, is om die Here se lof te besing en dit doen hy ook (15-19). So ontvang die Here al die eer en verloor die Aramese gode hulle eer.

Wanneer Gehasi nou kom en agter Elisa se rug tog geskenke vra, maak hy alles ongedaan deurdat hy die Here nou weer in die “skuld” by Naäman / Aramese gode plaas en dus van sy eer ont­neem. Omdat Gehasi die Here se eer omkeer, keer die Here Naäman en Gehasi se lot om – Gehasi kry nou die velsiekte wat Naäman gehad het.

Gehasi voel dat geloof ’n mens moet beloon, Elisa nie. Die gedeelte toon aan dat mense wat verwag dat geloof hulle moet beloon, niks anders as gierigaards is nie. Gelowiges se gierigheid tas God se eer aan.

▶ Dr Fanie Cronjé is predikant van die NG gemeente Riviera-Jakaranda in Pretoria.

In 2 Konings 5:1-14 lees ons: Naäman is ’n “dapper soldaat” met baie mag en eer. Daar is egter een pro­bleem, hy het ’n velsiekte wat nie wil genees nie. In sy huis is daar ’n jong meisie wat as slagoffer van ’n Aramese strooptog, in ballingskap weggevoer is. Die fokus op “klein”, weerloos en mag­teloos, is bedoel as teenhanger van die magtige, dapper, invloedryke Naäman. Die meisie se klein rol in die narratief dui ook op haar klein rol in die samelewing van die dag. Tog, in die verhaal is sy die karakter wat hoop bring. Trouens, haar woorde bepaal die gang van die ge­skiedenis.

’n Mens sou verwag dat sy die Here sou verwyt of selfs verwerp. Hy het haar immers in die steek gelaat – sy sit as ’n slaaf in ballingskap. Sy is van God verlaat. Tog, sy vertrou op die Here. In haar weerloosheid daag haar woorde die pretensies van die magtiges uit en verskaf hoop vir heling en lewe.

Ironies is dat diegene met mag in die verhaal magteloos is. Die koning van Israel, wat steeds in sy eie stad en op sy eie grond oor sy eie volk regeer, se gebrek aan vertroue op die Here staan in skrille kontras met die magtelose jong meisie, ’n slaaf in ballingskap, op vreem­de grond, onder ’n vreemde volk en in die gebied van vreemde gode wat wel op die Here vertrou.

Elisa, die man van God, hoor van die gebeure en laat Naäman na hom toe kom. Naäman ry in ’n rytuig met perde wat sy mag vertoon. Elisa kom nie self uit om die belangrike man te ontmoet nie, maar stuur ’n boodskapper met ’n opdrag dat hy hom in die Jordaan moet gaan was. Naäman is woedend. Hy het verwag dat die profeet ten minste sal uitkom, sy eer sal erken en ’n behoorlike ritueel van genesing sal lewer. Dit is asof die nie-erkenning van hom as persoon, hom op die oomblik sy be­hoef­te aan genesing laat vergeet.

Weereens speel die mindere karakters ’n rol. Naäman se amptenare noem hom letterlik “vader”. Hulle maak hom bewus daarvan dat hy onnodig kwaad is. As hy bereid was om iets groots te doen, hoeveel te meer nie iets klein nie. Die narratief bied ’n ironiese kontras tussen wat “groot” (mag) en wat “klein” (weerloos) is. Mag word op sy kop gekeer. Die groot man, Naäman, verwag ’n groot bohaai oor sy teenwoordigheid by die profeet Elisa se huis. Sy amptenare of dienaars is deel van die kontras van klein en groot. Hulle vra hoekom hy nie die klein ding doen wat Elisa vra nie. Hy sou immers bereid wees om iets groot te doen. Weer bepaal die mindere die optrede van die meerdere en helaas, Naäman word genees – “sy vel word soos dié van ’n klein seuntjie”.

▶ Dr Fanie Cronjé is predikant van die NG gemeente Riviera-Jakaranda in Pretoria.

In Psalm 20 word iemand uitgenooi om op die Here te vertrou, want Hy antwoord in die dag van nood. Verder word die wens of bede uitgespreek dat die Here die een se hartewense sal vervul en sy planne sal laat geluk (Ps 20:5-6). Ook ander tekste in die Bybel mag vir sommige van ons op die klank af klink of dit gelowiges nooi om al hulle begeertes en hartewense aan God be­kend te maak en dat Hy dit sal vervul. Die tekste word dikwels met oorgawe so gepreek en gelowiges word aangemoedig om die Here in dié verband op sy woord te neem.

Wanneer mense se gebede of wense nie vervul word nie, word daar meerma­le geargumenteer dat hulle nie genoegsaam vertrou het nie, nie duidelik was in wat hulle presies verlang nie, of dat wat hulle bid of wens nie “binne God se wil” is nie.

Die indruk is dat Psalm 20 ’n bepaalde koning – ons kan aanvaar van Israel of Juda – in gedagte het en dat dit waarskynlik verband hou met ’n kon­flik van ’n aard. Die wens word uitgespreek dat die Here sal let op die koning se toewyding, terwyl die ko­ning herinner word dat die oorwinning nie in mag en krag lê nie, maar in die naam van die Here. Dit is die konteks van “hartewen­se” en “planne” in hierdie psalm.

Dat hierdie psalm nie individualis­ties nie, maar kollektief verstaan moet word, is enersyds duidelik uit 20:8-10 en andersyds uit ons wete dat Bybelse mense nie individualisties nie, maar dia­diese persoonlikhede was. Hulle was groepsmense met ’n waardesisteem wat met groepsbelange verband gehou het.Die meeste mense was afhanklik van ’n bestaansekonomie, met ’n hoë premie op balans en harmonie in die groep. Die lewe het gegaan om die voortbestaan en welwese van die groep. Hartewense en planne sou altyd ook die belange van die groep ingesluit het.

Wanneer ons as hedendaagse individualistiese Westerlinge die brug slaan tussen die teks en ons eie tyd sal ons met hierdie spanning tussen die individuele en die kollektiewe rekening moet hou.

Die vraag is of daar van geldige interpretasie sprake is wanneer ons son­der meer ’n teks uit ’n wêreld met ’n groeps­gerigtheid en waardesisteem van toepassing maak op ons individualis­tiese, kapitalistiese Westerse hartewense, begeertes en gebede?

Miskien moet ons ’n slag ons harte­wense, planne en gebede, meer groep-gerig en minder “ek”-gerig maak. Verder behoort die groep so inklusief as moontlik en nie klein of eksklusief te wees nie. In Suid-Afrika het ons vandag meer as ooit mense nodig wat in die naam van die Here en nie deur mag of krag nie, gemeenskapsgerig wens, beplan, bid en handel.

▶ Dr Fanie Cronjé is predikant van die NG gemeente Riviera-Jakaranda in Pretoria.

In ons kerk neem die spanning ten opsigte van verskeidenheid én ons soeke na die wil van God steeds toe. Sommige lidmate, kerkleiers, gemeentes en selfs sinodes maak hulle los van, of oorweeg dit om hulle los te maak van die groter kerkverband van die NG Kerk.

Enersyds kan dit beskou word as die voltrekking van ons radikale individua­listiese Westerse kultuur. Andersyds is dit moontlik tekenend van ons onvermoë om met die verskeidenheid in God se skepping én in die geloofsgemeenskap in die reine te kom. Intussen is daar mense binne en buite die kerk wat verwag dat “die kerk” duidelike leiding moet gee.

Die mense van die Bybelse tye het in hulle tyd ook maar nie altyd geweet wie in ’n gegewe situasie en onder bepaalde omstandighede werklik in die naam van die Here praat en wie nie. Ja, hulle het die Here se Tora (Wet) as riglyn gehad om te oordeel. Dit was egter nie altyd duidelik wie in lyn met die wil van die Here praat en wie nie. ’n Goeie aanduiding was gewoonlik gewees hoe ’n betrokke profeet die Tora en die ge­skie­denis in sy uitsprake aan die bod laat kom. Tog, eintlik kon hulle net terugkyk en sien watter profeet se woorde in die geskiedenis bevestig is en watter een s’n nie.

Jeremia 28:1-4 en Jeremia 29:4-7 verteenwoordig ’n praktiese voorbeeld van twee profete wat in dieselfde tyd, onder dieselfde omstandighede en voor dieselfde gehoor twee verskillende uitspra­ke in die naam van die Here maak. Lees die twee gedeeltes en besluit vir jouself watter boodskap kom van die Here af en watter een nie. Probeer bepaal waarop jy jou keuse baseer.

Haggai en Sagaria sê die heilstyd sal aanbreek sodra God se volk fokus op die herbou van die tempel en herstel van die kultus. In die boek Maleagi vind ons ’n gemeente wat leef na die herbou van die tempel en herstel van die kultus, maar beleef dat die heilstyd steeds nie aangebreek het nie. Al drie profete vorm deel van ons kanon wat ons as die Woord van God bely.

In Nehemia 13:1-3 word die wil van die Here so geïnterpreteer dat geen Ammoniet of Moabiet deel van die gemeenskap van gelowiges mag wees nie. Die boek Rut verkondig die teenoor­gestelde. Esra beveel die Judese mans om van hulle nie-Judese vroue te skei (Esra 10). Gedurende dieselfde tyd en aan dieselfde gemeenskap sê Maleagi “Ek haat egskeiding sê die Here” (2:16). Al vier boeke word deur ons bely as Woord van God.

Miskien is dit waarom Ferdinand Deist by geleentheid skryf dat waarheid ’n relasionele begrip, ’n verhoudingsbegrip is. Waarheid seëvier daar waar ons mekaar in ons verskeidenheid in die soeke na die Here se wil bly vashou.

▶ Dr Fanie Cronjé is predikant van die NG gemeente Riviera-Jakaranda in Pretoria.

In missionale diskoerse is die koninkryk van God ’n belangrike tema. Die boek Rut gee perspektief op die koninkryk van God. Dit is ’n novelle met ’n duidelike krisis, intriges, klimaks, ontknoping en af­loop. Die karakters is versigtig gekies en vorm ’n integrale deel van die verhaal, met name wat iets van die aard en boodskap van die verhaal verraai.

Die feit dat Naomi vir die vrouens van die dorp sê “noem my nie meer Naomi nie, maar noem my Mara, want die Almagtige het my baie bitter aangedoen” (Rut 1:20) is waarskynlik ’n aanduiding dat name in hierdie verhaal ’n belangrike funksie vervul. Boas se naam beteken “In-hom-krag”, die losser se naam beteken “So-en-so”, terwyl die seuntjie Obed “Hy-wat-dien” beteken. Ironies is dat daar in die dorp Betlehem “Broodhuis” nie meer brood is nie (hongersnood).

Op die oog af lyk dit of die boek in die tyd van die rigters of vroeë koningstyd geplaas kan word. Vandag word egter algemeen aanvaar dat dié boek uit die na-ballingskap dateer. Die verhaal skep die indruk dat dit ’n reaksie op Deuteronomium 23:3 is wat bepaal dat geen Ammoniet of Moabiet lid mag word van die volk van die Here nie, asook Esra en Nehemia se voorskrifte in verband met uitlandse vroue (vgl Esra 10:10-11en Neh 13:23-31). Die boek Rut teken die volk van die Here as ’n inklusiewe gemeenskap, teenoor Esra-Nehemia se eksklusiewe beskouing.

Die fokus van Rut lê op meer as een vlak. Daar kan gewys word op die verband tussen goddelike beskikking en menslike verantwoordelikheid, op die feit dat God se volk oor tale, kulture en volke heen sny, op die waarde van mense se lojaliteit aan mekaar en op die letter en die gees van die Tora (die Wet van Moses).

Boas doen ten opsigte van Naomi en Rut telkens meer as wat die Tora vereis. So byvoorbeeld, bepaal dit dat indien die snyers met die oes, trossies druiwe, olywe of koringare mis, moet hulle dit net so los. Hulle mag nie weer teruggaan en dit ook oes nie, want dit is bedoel vir die armes. Boas gee sy snyers opdrag om aspris meer van die opbrengs mis te oes. Met die dat Rut in die nag by Boas kom lê, stel sy haar bloot om in die skande te kom. Boas troos haar met die verseke­ring dat hy haar sal beskerm.

Die familielid wat eerste as losser behoort op te tree, gee sy lossingsreg weg toe hy hoor Naomi se familie­grond kom hom nie toe nie, maar gaan na die seun wat vir Rut gebore sou word. Boas as volgende losser daarenteen neem Rut as vrou al is daar vir hom geen wins in nie. Boas toon deur sy optrede dat dit in die koninkryk van God nie gaan om die letter van die Wet nie (bv Esra-Nehemia), maar om die gees van die Wet.

▶ Dr Fanie Cronjé is predikant van die NG gemeente Riviera-Jakaranda.

In Hooglied gaan dit oor die liefde tussen twee mense. Tog was daar nog altyd by die deursnee kerkmens ongemak met die taal en inhoud van dié liedere. Daar is ’n hardnekkige ontkenning dat Hooglied oor menslike liefde handel en daar word gevolglik deurentyd gesoek na ’n dieper, “geestelike” betekenis om die boek as ’t ware te red van enige seksuele interpretasie.

Hooglied is saamgestel uit verskeie liedere wat uit verskillende tye dateer en wat gaan oor hartstogtelike liefde. Wanneer ’n mens in fyn besonderhede, maar nie té eksplisiet nie, oor die liefde en seks wil praat, moet jy liewers in beelde en metafore praat. Hooglied se soort taal betrek die leser se verbeelding. Die versluierde taal het ’n erotiese dimensie teenoor byvoorbeeld pornografie waarin alles blatant en eksplisiet is. Anders as erotiek, het pornografie geen ruimte vir skoonheid en verbeelding nie.

Die liefdesverhouding tussen twee mense word hier intens sensueel aangebied en albei doen met oorgawe mee. So gesien, gee die gedigte uitdrukking aan die wederkerigheid tussen twee mense en wel op ’n sensitiewe en bevrydende manier.

Hooglied gee ons op ’n subtiele manier ’n kykie in die seksuele verlangens en frustrasies wat mense as gevolg van samelewingsvoorskrifte en -gebruike beleef. In die Bybelse wêreld is vroue onder ’n man se besittings gereken en was huwelike ’n ekonomiese transaksie deur families en in belang van families ge­reël. Die gedigte wys op ’n subtiele manier hoe die uit­lewing van verhoudinge deur sosiale konvensies beïnvloed word.

Hooglied kan met reg as ’n kontra-kulturele teks gelees word. Enersyds bied dit ’n alternatiewe perspektief as Esra-Nehemia se eksklusiewe huweliksbeskouing, waarin Judese mans opdrag kry om van hulle vroue uit vreemde volkere te skei. Andersyds bring dit in ’n wêreld waar “teennatuurlike seks” vir ’n vrou beteken het dat sy nie inisiatief in ’n seksuele verhouding mag neem nie, ’n alternatiewe perspektief. Hooglied gaan oor ’n wêreld waar maats mekaar nie domineer nie.

Hooglied help ons om vertroue te hê (of te herwin) in ’n intieme verhouding wat deur onderlinge respek gekenmerk word. Dit laat ons ook nadink oor hoe sosiale rolle wat ons vir mans en vroue voorskryf, hulle lewe en verhoudings beïnvloed.

Hooglied besing die misterieus-estetiese in die verhouding tussen twee mense wat mekaar passievol liefhet. Liefde en die seksuele word nie van mekaar geskei nie. In Hooglied word die liefde tussen twee mense besing as ’n gawe van God en as deel van sy skepping.

▶ Dr Fanie Cronjé is predikant van die NG gemeente Riviera-Jakaranda in Pretoria.

Bybelse mense was pre-industriële, veeteelt-landbou, groep-georiënteerde Oosterlinge wat hulle aan die verlede georiënteer het. Alles draai om die oorlewing, voortbestaan en harmonie van en in die groep. In-groep en uit-groep en die waar­des eer-skaamte, beperkte goedere, “evil eye” en rein-onrein speel ’n baie belangrike rol.

Ou-Testamentiese bepalings, voorskrifte en “wette” was bedoel om die oorlewing van die groep te verseker en vreedsame naasbestaan moontlik te maak. So kon lewe gedy en word God geëer. “Beperkte goedere” is die oortuiging dat God alles geskep het en aan elkeen ’n deel gee. Niks van wat jy ontvang het durf verkwis te word nie, want dan verloor die groep en word sy voortbestaan bedreig. “Rein-onrein” het verseker dat alles wat God geskep het ’n geskikte plek het en dat die grense van plek nie oorskry word nie. Wanneer mense en dinge in plek is, beleef ’n groep vrede.

Deur kinders te hê binne ’n verhouding waarvan die gemeenskap getuie is dat dit geldig is, is die voortbestaan van en harmonie in die groep verseker. Deur manlike saad op enige ander plek as in ’n geslagsryp vrou se liggaam te stort, is die voortbestaan van die groep bedreig, want God het aan elkeen slegs ’n beperkte hoeveelheid saad gegee.

Ons is na-Aufklärung, individualistiese, introspektiewe, kapitalisties-gedrewe en toekomsgeoriënteerde tegnokratiese Westerlinge wat streef na persoonlike selfverwesenliking. Individuele regte staan voorop, solank dit nie inbreuk maak op die welwese van die ander en die gemeenskap nie. Wat ons betref is alles in onbeperkte maat beskikbaar, daarom doen ons byvoorbeeld gesinsbeplanning. Seks speel by ons ’n meer omvattende rol as bloot voortplanting. Ons kategoriseer dinge anders en waar ons dít wat oënskynlik nie by mekaar pas nie, bymekaar kan bring word dit eer­der as innovasie en vooruitgang gesien.

Vandag het gelowiges steeds die roeping om lewe te koester en vreedsame naasbestaan te verseker. Wanneer gelowiges so leef, beleef mense dat God ons die lewe in oorvloed skenk.

In dié lig is dit verbysterend dat soveel tyd, energie en hulpbronne in ons kerk tans deur ’n onverkwiklike konflik oor die vraag of die Here se seën op selfdegeslagverhoudings rus, opgeslurp word. Terwyl ons land ekonomies, polities, sosiaal en kragtens medemenslikheid steier, gaan sommige in die kerk aan asof twee mense wat in ’n selfdegeslagverhouding leef, die voortbestaan van die menslike spesie en vrede in ons land bedreig.

Dit terwyl ’n dogtertjie deur ’n man in ’n veilige ruimte verkrag word. Lewens is deur een daad verwoes, dit skeur ons brose gemeenskap verder uitmekaar en dit maak ’n bespotting van Genesis 2 wat getuig dat die mens geskep is as mekaar se helpers en gelykes.

▶ Dr Fanie Cronjé is predikant van die NG gemeente Riviera-Jakaranda.

Soos geslag, ras en klas, is patriargie ’n samele­wingverskynsel wat tans nuut bedink word. Die kerk se posisie ten opsigte van patriargie word in besonder uitgedaag deurdat die Bybel, ’n versameling geskrifte wat ons as “woord van God” bely, uit ’n patriar­gale wêreld kom. Die populêre indruk is dat die Bybel patriargie legitimeer en dat kerklike diskoerse, besluite en praktyke deur hierdie populêre beskouing geïnformeer word.

Indien ’n mens egter die Bybel noulettend teen sy patriargale agtergrond lees, gaan daar interessante perspektiewe oop. In die boek Rigters, val die plek en rol van vroue uit ’n patriargale wêreld op.

Die kern van Rigters is gevorm rondom uiteenlopende voor-ballingskapverhale van plaaslike Israelitie­se helde. Hierdie stories het gegroei en ontwikkel en is uiteindelik ook in die na-ballingskapse gemeenskap se soeke na identiteit en die wil van die Here oorgelewer.

In sy huidige vorm is daar verhale in Rigters wat die mag van manlike karakters relativeer en selfs ondermyn. Vir die oorleweraars van Rigters was heldhafti­ge, manlike militêre leiers nie noodwendig ideale leiers nie. Een manier waarop Rigters hierdie punt maak, is deur verhale van magtige, manlike leiers en krygers te vertel wie se lot deur vroue se leierskap en optrede bepaal is. Enersyds beklemtoon sommige verhale in Rigters die rol van vroue as leiers, terwyl dit andersyds heelparty manlike leiers as ’t ware “ontman”.

Een so ’n voorbeeld is die verhaal van Barak se oorwinning oor Sisera – ’n verhaal waarin Debora die sen­trale leiersfiguur is. Daarby word Sisera nie deur die manlike Israelitiese leier, of deur ’n sterk kryger om die lewe gebring nie, maar deur die Kenitiese vrou, Jael (Rig 4 – 5). Beide Barak en Sisera word van hulle mag en manlikheid gestroop, terwyl vroue die leiding neem in die oorwinning wat behaal word. Binne ’n patriargale wêreld is dit nie sonder betekenis nie.

Binne ’n patriargale konteks getuig van die verhale in Rigters dat kragtige, manlike leiers nie die mag in God se koninkryk besit nie. Nee, dit is die Here wat die ge­skie­denis van sy mense deur mans én vroue se leierskap en optrede skryf. Deur die relativering van manlike leierskap en mag word die Here se betrokkenheid in die wêreld duideliker sigbaar. Deur ’n eensydige klem op patriargale mag en leierskap, loop die geloofsgemeenskap gevaar om hulle hoop op sterk, manlike leiersfi­gure te bou en God as Here van sy koninkryk te misken.

▶ Dr Fanie Cronjé is predikant van die NG gemeente Riviera-Jakaranda in Pretoria.

Een van die mees algemene oortuigings oor die koninkryk van God is dat dit ’n ryk van vrede is. Talle tekste in die Bybel laat gelowiges ook tereg sulke afleidings maak. Die vraag is: Hoe moet ons vrede kragtens die koninkryk van God verstaan?

Wanneer ons van vrede praat, bedoel ons gewoonlik die afwesigheid van konflik en ’n lewe soos ek meen ek verdien om te lei. Hierdie vrede lyk egter nie vir elkeen dieselfde nie, want ons voorwaardes vir vrede word deur eie belang bepaal. Met vrede bedoel ons gewoonlik niemand moet my, my gesin of my groep se lewe en wyse van bestaan bedreig nie en ek sal nie jou en jou groep se lewe en bestaan bedreig nie. Hierdie vorm van vrede staan in noue verband met mag.

Die Hebreeuse woord met sy vervoegings wat in die reël met “vrede” vertaal word, is een van die belangrikste woorde in die Ou Testament. Die algemene bete­kenis van dié woord se drie Hebreeuse stamkonsonante is dié van “voltooiing”, “afhandeling” of “vervulling”, ’n “toestand van heelheid” en van “eenheid” en dié van “herstelde verhoudings”.

Die Bybelse woord vir “vrede”, dui dus op veel meer as die blote afwesigheid van oorlog of konflik. Die werkwoordvorm van die Hebreeuse woord word byvoorbeeld gebruik om die voltooiing van belangrike geboue soos die tempel of die mure van Jerusalem uit te druk, of dit word gebruik in die sin van enige vorm van herstel, of die terugbetaling van skuld.

Die selfstandige naamwoord het ’n wyer gebruik. So word dit byvoorbeeld as groet gebruik. Dit word ook gebruik om ’n gevoel of toestand van vergenoegdheid, rustigheid of heelheid uit te druk.

Wat die betekenis en inhoud van die koninkryk van God betref, is dit belangrik om daarop te let dat “vrede” dikwels in verband met geregtigheid gebruik word, terwyl dit by die profete en dan in besonder na-bal­lingskap in profetiese tekste ’n etiese kleur kry.

Dit word as kenmerkend van die messiaanse tyd geskets en dan in besonder in verband met die dekonstruksie van (vorige) magstrukture en die versoening tussen mense en groepe, veral waar daar sprake was van verdrukking, verslawing, ongelykheid of onreg­ver­dige oorheersing. In ons land, máár in besonder bin­ne die NG Kerk het ons hierdie soort vrede dringend nodig.

▶ Dr Fanie Cronjé is predikant van die NG gemeente Riviera-Jakaranda.

Die “koninkryk van God” is ’n belangrike tema in die missionale diskoers in die NG Kerk. Die missionale dimensie van kerkwees word egter dikwels aangebied asof dit die enigste kenmerk van “ware” kerkwees behels.

Uit die aard van die saak is die kerk se sending ’n belangrike aspek van kerkwees. Gemeentes is onder meer gestuurde gemeenskappe en gelowiges is onder meer geroepenes en gestuurdes. Dit is egter te betwyfel of gestuur wees die volle wese van die kerk en geloofslewe omvat. 

In die Ou Testament se na-ballingskaptekste val die klem baie sterk daarop dat die nasies na die volk van die Here toe kom. Die volk van die Here gaan nie na die nasies toe nie. Die geloofsgemeenskap is hier nie gestuurdes nie, maar draers van God se lig op God se berg, op Sion (Jerusalem). Die nasies kom na waar die volk van die Here is om God se wil daar te kom leer (vergelyk Jes 60 en Sag 8:20-23). 

Deur God se daad van bevryding is al die inwoners van God se stad nou regverdiges. Hulle leef geregtigheid uit daar waar hulle “geplant” is. So vermeerder “die roem van die Here” (Jes 60:21). In hierdie vers val die klem baie sterk op wat die Here doen en nie op die volk wat gestuur word nie.

’n Oordrewe klem op stuur kan maklik daartoe lei dat ons vergeet dit is God wat handel. Die bevestiging van God se heerskappy, sy koninkryk, hang nie af van hoe missionaal die kerk is nie – “hulle is die loot wat Ek self daar geplant het, die werk van my hande …”

Jesaja 2:3 stel dit waarskynlik die duidelikste: “Baie volke sal daarnatoe gaan en sê: Kom, laat ons optrek na die berg van die Here toe, na die huis van die God van Jakob sodat Hy ons sy wil kan leer, en ons daarvolgens kan lewe, want uit Sion kom die openbaring, uit Jerusalem die woord van die Here.” God word ook geopenbaar waar sy volk byeen is, nie net wanneer hulle gestuur word nie.

Soortgelyke tekste sou vermenigvuldig kon word. Die punt is, ons moenie in ons entoesiastiese omhelsing van ’n populêre tendens, kerkwees reduseer tot een dimensie nie. Alles in die Bybel is nie missionaal nie en daarom durf ons nie alles in die kerk buig tot dit missionaal is nie.

Kom ons bly ook in dié verband die diverse getuienis in die Bybel omhels. 

▶ Dr Fanie Cronjé is leraar van die NG gemeente Riviera-Jakaranda.

In sy huidige vorm word die grootste deel van Deuteronomium aangebied as ’n afskeidsrede van Moses pas voordat die volk van die Here die beloofde land intrek. Dit is as ’t ware ’n preek wat vir God se mense beduie hoe jy uitdrukking gee aan die koninkryk van God in die land wat Hy aan hulle gee om in te woon. Indien ons Deuteronomium 10:12 – 11:1 as ’n afgeronde eenheid lees, kom daar interessante perspektiewe na vore.

Deuteronomium 10:12-13 is ’n oproep om die Here te vrees, sy gebooie te gehoorsaam en Hom lief te hê. Hoofstuk 11:1 herhaal die opdrag om God se gebooie te gehoorsaam en Hom lief te hê. In die destydse wêreld het liefde onder meer beteken om jou aan iemand te verbind en om vanuit hierdie lojale verbintenis te leef.

Deuteronomium 10:14-15 sluit aan by die skeppingstradisie dat die Skepper van hemel en aarde sy mense uit al die geslagte gekies het en Hom aan hulle verbind het. Vers 21-22 ondersteun die gedagte, maar deur nou by die uittog-tradisie (verlossing uit Egipte) aan te sluit. Ons leef dus uit ons lojale verbintenis aan die Here, omdat Hy, die Skepper van die hemel en aarde, die Een wat ons verlos, Hom eerste aan ons verbind het (ons eerste liefgehad het).

Deuteronomium 10:16 en 20 bevestig die oproep dat God se mense vanuit sy verbond met hulle moet lewe. Daar staan in vers 16 letterlik “besny die voorhuid van julle hart”. Om vanuit God se liefde vir ons te leef, moet deel van ons wese wees en nie kosmetiese vertoon nie.

Mense wat vanuit God se lojale verbintenis aan hulle leef, is mense wat God naboots – mense wat God se koninkryk sigbaar, tasbaar vir mekaar en ander maak.

Oor dít waarin ons God moet nadoen, staan in Deuteronomium 10:17-19 die Here wat ons God is, is (letterlik vertaal) “die God van die gode en die Heer van die here, die grote, die magtige, die ontsagwekkende”, Hy trek vir niemand party nie en sy guns kan nie gekoop word nie. Hy handhaaf die regte van die vaderlose en weduwees, terwyl Hy die vreemdeling “lief het” (Hom óók aan die vreemdeling verbind) deur hulle kos en klere te gee. Omdat ons verloste vreemdelinge is, moet ons God hierin nadoen. 

Hoe maak ons die koninkryk van God sigbaar in Suider-Afrika? Deur vanuit ons, wat vreemdelinge vir mekaar was (steeds is), se lojale verbintenis aan mekaar te leef (deur mekaar lief te hê), omdat God ons eerste liefgehad het en as vreemdelinge verlos het.   

▶ Dr Fanie Cronjé is predikant van die NG gemeente Riviera-Jakaranda in Pretoria.

Die einde van die Dawidiese koninkryk, gepaard met die val van Jerusalem en die ver­nie­tiging van die tempel in die jaar 587 vC, het tot ’n geloofs- en bestaanskrisis onder die volk van die Here gelei. Die tempel, die stad en die Dawidiese koningshuis – die pilare van die Judese gemeenskap – is vernietig.

Wanneer die Persiese koning, Kores, Babel sonder slag of stoot inneem, breek daar ’n nuwe tyd in die destydse wêreld aan (Jes 45:1-8; Esra 1). Die Persiërs gee aan diegene wat deur die Babiloniërs ontwortel is, ge­leentheid om terug te keer na hulle onderskeie lan­de. Hulle kon hulle eie kulturele en godsdienstige lewe daar uitleef en bestuur, solank hulle net getrou hulle be­lasting aan die Persiese koning betaal.

Vir die na-ballingskapse gemeenskap van die Here in en om Jerusalem, is die groot vraag: Hoe gee ’n mens uitdrukking aan die koninkryk van God wanneer jy as gemeenskap herstel ná intense trauma? Hoe lyk die lewe van ’n gemeenskap wat in die lig van ’n ge­skiedenis van verdrukking, verlies en ontworteling as ’n herstellende gemeenskap in die teenwoordigheid van die Here wil leef?

Oorvereenvoudig gestel: Daar was groepe in pries­tergeledere wat die ideale koninkryk van God gesien het as ’n soort teokrasie waarin die priesters die dominante rol speel, terwyl die tempeldiens en die letterlike, nougesette onderhouding van die Wet van Moses aan God se koninkryk uitdrukking gee.

Daar was ook die meer militante groepe wat van mening was dat God se koninkryk sal kom wanneer ’n koning uit die geslag van Dawid weer in Jerusalem heers en die vyande van God se volk met geweld aan hom onderwerp.

Hierteenoor was daar diegene wat alle hoop op ’n herstelde gemeenskap binne die bestaande wêreldorde laat vaar het. Wat hulle betref, gaan daar ’n tyd kom wanneer die Here op kosmiese skaal gaan ingryp en sy koninkryk gaan laat kom deur ’n nuwe wêreldorde te skep met gelowiges as die heersers.

Jesus en die Nuwe-Testamentiese skrywers sluit egter aan by die tradisie van daardie groepe wat die Here as die universele God verstaan het. Hy word oral en deur verskillende mense aanbid. Sy genade is vir almal en sy heerskappy is oor almal. Deur skuld te dra en nie te verplaas nie en deur lyding te verduur en nie te bekla nie, word God se koninkryk en sy heil vir alle mense sigbaar.

In hierdie tradisie speel gedagtes soos die Here se wêreldwye heerskappy, sy genade en liefde vir alle men­se, die klein oorblyfsel wat aan sy reg en geregtigheid gestalte gee en skuld wat gedra en lyding wat verduur moet word, ’n belangrike rol (vergelyk Jes 40 – 55, Rut en Jona).

▶ Dr Fanie Cronjé is predikant van die NG gemeente Riviera-Jakaranda.

Die begrip “Koninkryk van God” speel ’n be­langrike rol in die Evangelies én in die gesprek oor missionale kerkwees. Die Ou Testament gebruik die term nie net so nie, maar dit moet ons nie ont­moedig om te besin oor die Ou-Testamentiese getuienis oor die God van Israel nie.

Die einde van die Dawidiese koninkryk, wat gepaard ge­gaan het met die val van Jerusalem en die vernieti­ging van die tempel in die jaar 587 vC, het tot ’n ge­loofs- en bestaanskrisis onder die Judeërs gelei. Die Natansbelofte (2 Sam 7) en belofte aan Salomo (1 Kon 9) het immers met die ballingskap tot ’n einde gekom. Die tempel, die stad en die koningshuis was die pilare van die Judese gemeenskap voor die ballingskap. Nou is al drie vernietig.

Die vraag is: Hoe praat ’n mens oor die koninkryk van God wanneer God se stad, koning en tempel nie meer bestaan nie? Vir talle profete van die Ou Testament, was die antwoord duidelik. Die koninkryk van God bestaan nie by die grasie van ’n volk, nasie of groep wat die politieke, ekonomiese of militêre mag in die hande het nie. Sy heerskappy is nie afhanklik van ’n heiligdom, ’n gebou of tempel nie.

Nee, volgens die getuienis van talle Ou-Testamentiese tekste, is die koninkryk van God nie alleen sigbaar in die skepping en die natuur nie, maar ook in God se verbintenis aan mense (Jes 46:3-5).

Hier hou dit egter nie op nie. Volgens Jesaja 49:1-6 is Israel die Here se dienaar en hy maak sy mag deur hulle bekend (Jes 49:3). Die volk wat hulle stad, hulle koning en hulle tempel verloor het, hulle is getuies van God se koninkryk (Jes 49:6). Anders gestel, diegene wie se teologie in duie gestort het, hulle is die sigbare getuienis van God se heerskappy op aarde.

Wanneer ons Jesaja 52:13–53:12, die bekende vierde “Kneg-van-die-Here-lied”, binne sy literêre konteks (Jes 40–55) lees, word die koninkryk van God op ’n verrassende manier aangebied. Jesaja 49:3 getuig immers dat die na-ballingskap-gemeenskap in die Per­siese provinsie Jehud (Israel) die “Kneg-van-die-Here” is en dat Hy sy mag deur hulle bekend maak.

Sou ons in dié lig kon sê dat God se koninkryk sigbaar word waar mense lyding verduur en nie skuld ver­plaas nie, maar dit dra? Sou ons kon sê dat God se heer­skappy sigbaar word waar sy mense van alle aansien, skoonheid, voorspoed en mag gestroop is? In­dien dít waar is, is dit nie dalk dié plek waar die kerk nou behoort te wees nie?

▶ Dr Fanie Cronjé is predikant van die NG gemeente Riviera-Jakaranda in Pretoria.