Met die eCKE ontdek jy meer as 3 500 geloofsinsigte – maklik, vinnig en in Afrikaans. Dié is jou digitale venster na die ryk geskiedenis en hart van die Christelike geloof
AFRIKAANS. CJ Langenhoven* het oor Afrikaans ’n uitspraak gemaak wat in ’n stadium dikwels aangehaal is: “Afrikaans is die enigste witmanstaal in Suid-Afrika wat nie klaar van oorsee af gekom het nie”. Dis natuurlik nie korrek nie – Afrikaans kan nie ’n “witmanstaal” genoem word nie. NP van Wyk Louw* het dit anders gestel: “Afrikaans is die taal wat Wes-Europa en Afrika verbind; dit suig sy krag uit dié twee bronne; dit vorm ’n brug tussen die groot helder Weste en die magiese Afrika – die soms nog so ónhelder Afrika; hulle is albei groot magte, en wat daar groots aan hulle vereniging kan ontspruit – dit is miskien wat vir Afrikaans voorlê om te ontdek.” Van Wyk Louw se “definisie” is klaar beter – maar daar ontbreek ’n belangrike element. Afrikaans se vroegste spore lê in Arabiese letters in die Kaap – toe Kaapse mense uit onder meer Maleisië Afrikaans daar geskryf het. Daarom sou ’n mens kon sê Afrikaans is die taal wat Wes-Europa, Maleisië en Afrika verbind en ’n brug vorm tussen die groot helder Weste, die eksotiese Maleisië en die magiese Afrika. Die taal word deur ’n groot deel van die Suid-Afrikaanse bevolking gepraat en/of verstaan, soos ook elders in die wêreld waar Afrikaanssprekendes hulle in “verstrooiing” bevind. Dit het ontwikkel tot ’n eersterangse taal wat in die kombuis en die sitkamer en die studeerkamer gebruik kan word. Een van die groot bakens in die relatief kort geskiedenis van Afrikaans, was die eerste volledige vertaling van die Bybel* in Afrikaans wat in 1933 verskyn het.
Soos Duits of Engels het Afrikaans ’n politieke “verlede”, wat egter nie toegelaat mag word om sy hede en sy toekoms te belemmer nie. In die hedendaagse Suid-Afrika, met elf amptelike tale dog ’n sluipende verengelsingsproses, word Afrikaans ongetwyfeld bedreig.
Nog sienings:
- “Op die (Kaapse) spoor van Afrikaans” deur Michael le Cordeur, Die Burger, 19 Augustus 2023:
Die eenvoudigste stelling oor die herkoms van Afrikaans, is dat die taal ontstaan het toe die Khoi-Khoi en die slawe Hollands moes aanleer om in ’n groeiende kolonie in interaksie met mekaar en die vryboere te funksioneer. Khoi-woorde soos dagga, kierie, kamma, hoeka, kwagga, aitsa, eina, bietjie-bietjie en nou-nou word vandag steeds in Afrikaans gebruik. Mettertyd is onderskeidelik Kaapse Afrikaans (die slawe), Oranjerivier-Afrikaans (Khoi-Khoi) en Oosgrens-Afrikaans (Vryburgers) gepraat.
Die Koran was een van die eerste Kaapse Afrikaanse geskrifte. Die oudste vertaalde Afrikaanse teks, die Bayan al-Din (uiteensetting van die Moesliem-geloof), is geskryf deur sjeg Abu Bakr Effendi.
Waar variante van Afrikaans vroeër as minderwaardige vorme van die taal gesien is, is dit nie meer die geval nie. “Standaard-Afrikaans” is egter steeds belangrik en noodsaaklik veral bv ten opsigte van akademiese en ook openbare media. Almal moet soms van dieselfde bladsy kan sing. Standaardtaal mag egter nie in beton gegiet wees nie. Taal is dinamies. Afrikaans behoort aan almal wat dit praat. Die taal het ontwikkel uit ’n verskeidenheid bronne en sy wortels lê versprei oor drie vastelande, Europa, Asië en Afrika.
- “Afrikaaans as geloofstaal” deur Nelis Janse van Rensburg, eKerkbode, 21 Julie 2023:
Geloofshuise word ook in taal gebou. Geloof gebeur immers in taal. Die Woord het mens geword en onder ons kom woon. Ons geloofshuis begin met ’n Woord van God, vir mense.
Afrikaans is gebore in Afrika. Dit het aan mense identiteit gegee.Dit het vir sommige ’n medium van mag en dwang geword.Watter simboliese betekenis het Afrikaans nou vir ons tyd? Is dit ’n taal van vergifnis?
Die agenda van die kerk is nie om ’n taal te bevorder nie. Ons agenda is om diensbaar te wees. Maar daar is geen diensbaarheid sonder ’n taal nie. Afrikaans het reeds die taal van versoening begin word in ons land. Terwyl die Afrikaanse kerke saam met Afrikaans gegroei en ontwikkel het, laat ons nie deel wees van dié wat oor Afrikaans ’n taal- en kultuurpessimisme koester nie. Laat ons nou eerder die krag van hierdie taal benut om wonings op te rig waarin die rykdom van mense in ons land kan tuiskom. Afrikaans moet en kan ’n deurslaggewende rol speel om te genees en te versorg, te herstel en op te rig, vorentoe te gaan, God se toekoms tegemoet.
BUTHELEZI, MANGOSUTHU (1928–2023) is ’n regstreekse afstammeling van die Zoeloe-koning Shaka*. Hy was voorheen as Gatsha bekend, maar moes in terme van Zoeloe-tradisie hierdie naam laat vaar ná die dood van sy ma wat dit vir hom gegee het. Hy het aan die Universiteit van Fort Hare gestudeer. Sy regsberoep is kortgeknip toe hy in 1953 die erflike hoofmanskap van die stam oorgeneem het. Buthelezi het in die staatkundige ontwikkeling van Suid-Afrika diep spore getrap: hy is stigter en president van die Inkatha-Vryheidsparty, was hoofminister van kwaZulu in die vorige staatkundige bedeling, en was minister van binnelandse sake in Mandela* en Mbeki* se kabinette. As aktiewe en meelewende lidmaat van die Anglikaanse Kerk* en as spreker by talle plaaslike en internasionale kerkvergaderings, het Buthelezi met vrymoedigheid van sy geloof in Christus* getuig, al het hy ook soms hewig van mede-Christenleiers oor praktiese politieke kwessies verskil. By die opening van die veelbesproke, en destyds omstrede, SACLA*-kongres in 1979, was sy bydrae besonder betekenisvol. Buthelezi het dit tydens ’n openbare lesing in 1980 in Berlyn onomwonde gestel: “Dwarsdeur my lewe … het ek op die inspirasie van my geloof en die leiding van my Christelike beginsels staatgemaak. Elke keer as ek ’n belangrike besluit moes neem, het ek op my geloof gesteun.”
VAN HUYSSTEEN, JACOBUS WENTZEL VREDE (WENTZEL) (1942–2022) het op Stellenbosch en in Amsterdam studeer, was predikant* van die NG Gemeente Noorder-Paarl (nou Paarl Toringkerk), professor in Bybelkunde aan die (destydse) Universiteit van Port Elizabeth, en was vir twee dekades die James McCord-hoogleraar in teologie* en wetenskap aan die Princetonse Teologiese Seminarium in die VSA. Hy hou hom besig met die vraag of en hoe dialoog tussen teologie en wetenskap gevoer kan word. Hy het verskeie belangwekkende boeke gepubliseer, die eerste daarvan Teologie as kritiese geloofsverantwoording wat in 1987 met die Andrew Murrayprys* bekroon is. In 2004 het hy die eerste Suid-Afrikaner en ook die eerste Princetonse teoloog geword wat genooi is om die prestigeryke Gifford-lesings in Edinburgh, Skotland, te hou. Sy lesings, uitgebrei in Alone in the World? Human Uniqueness in Science and Theology (2006), het gehandel oor menslike “uniekheid” soos gesien in die teologie en die wetenskap. Sy slotsom is dat die teologie en die wetenskap wél oor die “uniekheid” van die mens saam kan praat en in hulle dialoog wedersyds mekaar se insigte en beperkings kan erken, grense aanvaar en tog ook kruisbestuiwend kan werk. Met Alone in the World?, in 2007 bekroon met die Andrew Murray-Desmond Tutu-prys*, bereik Wentzel van Huyssteen se filosofies-teologiese nadenke oor ons mens-wees ’n hoogtepunt.
Ná sy aftrede by Princeton in 2014 (en persoonlike tragedie die vorige jaar toe sy een seun, Daniël, op 42-jarige ouderdom in die VSA sterf), keer Van Huyssteen terug na Suid-Afrika en word buitengewone professor in die sistematiese teologie aan die Universiteit Stellenbosch. In 2014 ontvang hy ook die toekenning as A-geëvalueerde navorser van die Nasionale Navorsingstigting. Dié toekenning word gemaak aan top geëvalueerde navorsers wat beskou word as leiers in hulle onderskeie navorsingsvelde.
Wentzel van Huyssteen, een van die knapste teoloë wat die NG Kerk opgelewer het, is na ‘n siekbed op 17 Februarie 2022 oorlede.
VRAAGGESPREK MET WENTZEL VAN HUYSSTEEN
Frits Gaum het in Mei 2003 ‘n onderhoud met Wentzel van Huyssteen gevoer.
Ons bestel herderspastei en witwyn en skuif reg vir ‘n goeie gesprek. My pad en dié van Wentzel van Huyssteen, sedert 1992 die James I McCord-hoogleraar in teologie en wetenskap aan die Teologiese Seminarium van Princeton, VSA, loop van veraf saam. Ons was studentevriende en het daarna oor dekades en soms duisende kilometers met mekaar kontak gehou al het ons in meer as een opsig in verskillende wêrelde gelewe. Deesdae word hy internasionaal beskou as een van die voorste teoloë op sy terrein.
FG: Wentzel, jy is ‘n kenner van die terrein wat te doen het met die verhouding tussen wetenskap en godsdiens. Jou boek, “The shaping of rationality”, wat in 1999 verskyn het, is in dié verband ‘n baken. Is daar ‘n wesenlike verskil tussen “wetenskap”, waar dit gaan oor feitelike bewysvoering, en “godsdiens”, wat te doen het met geloof in dinge wat meestal nié feitelik bewys kan word nie?
WvH: Ja, daar is ‘n wesenlike verskil tussen wetenskap en godsdiens. Ons het hier te make met twee verskillende lewensdomeine. In die wetenskap, by name die eksakte wetenskappe, baseer jy jou argumente sover as wat jy kan op bewysbare feite. In die godsdiens soek jy die sin van die lewe onder andere in rituele, geloof, tradisies … Dis nie noodwendig “bewysbare” dinge nie. Maar daar is ook ‘n verskil tussen godsdiens en teologie. In die Christelike teologie het ons ‘n 2000-jaarlange nadenke oor die godsdiens. Wat glo ons? Waarom glo ons so? Sodra ons beweeg van die belewingsvlak van godsdiens na die gesistematiseerde nadenke daaroor, kry ons te doen met die teologie. Dit wil op teologiese wyse nadink en navors oor die verskillende groot temas wat in die godsdiens ter sprake kom. Die kennis wat ons sodoende verkry, is geldige en geloofwaardige kennis. Daar is iets soos “goeie teologie” wat voldoen aan bepaalde kriteria wat ons aan ons kennis stel en wat deel is van die hoofstroomdenke daaroor. Daar is ook “slegte teologie” wat nie aan dié kriteria voldoen nie.
FG: Die godsdiens en die wetenskap het tog met mekaar te doen?
WvH: Soos ek gesê het, wetenskap en godsdiens is nie dieselfde nie. Maar hulle beïnvloed mekaar wedersyds en die vlak waar dié beïnvloeding bymekaar kom, is die vlak van teologiese besinning. Die interaksie tussen wetenskap en godsdiens vind plaas via die teologie. Sowel die wetenskap as die godsdiens het sekere grense. Daar is groter vrae wat nie deur feitelike gegewens bewys kan word nie, daar is ook vrae oor die werklikheid wat nie deur die godsdiens beantwoord kan word nie. En dit is oor daardie grenssituasies wat die teologie ‘n bydrae vanuit Christelike perspektief te lewer het. Die teologie het ‘n publieke verantwoordelikheid teenoor die wêreld. Ons het vanuit die teologie iets te sê oor openbare kwessies soos aborsie of rassisme of noem maar op.
FG: Die laaste tyd is in Suid-Afrika debat gevoer oor die “feit” – soos sommige rubriekskrywers dit in die dagbladpers gestel het – dat daar ‘n onoorbrugbare kloof tussen wetenskap en godsdiens bestaan. Jou kommentaar?
WvH: As iemand sê daar is ‘n “onoorbrugbare kloof” tussen wetenskap en godsdiens, het hy of sy klaar begin om een van die twee te verabsoluteer. As die wetenskap buite sy eie grense tree en bepaalde lewensvrae – soos oor die sin van die lewe – probeer beantwoord, dan word die wetenskap self ‘n soort godsdiens! Dan kry ons ‘n fundamentalisme by die wetenskap – dit word “scientism” genoem – waar hy nie bereid is om sy beperkinge te erken nie. Nee, ons kan nie sê daar is ‘n “onoorbrugbare kloof” tussen wetenskap en godsdiens nie. Ons moet eerder sê albei het te doen met sekere vlakke van sin en ons moet erken dat daar vrae is waarmee albei te doene kry en wat oorvleuel. Soos oor die kosmologie, oor die oorsprongsvrae. Waar kom lewe vandaan? Dis vrae wat die grense tussen wetenskap en godsdiens oorsteek en dis onder andere die soort sake waarmee die teologie hom moet besig hou om juis ‘n brug tussen wetenskap en godsdiens te span.
FG: Waarom is dit vir jou belangrik dat ons godsdiens ook rede-lik verklaar moet kan word? In “The shaping of rationality” het jy heelwat daaroor te sê …
WvH: Die teologie is ‘n geldige vorm van kennis en daar speel die rede vanselfsprekend ‘n rol. Die teologie werk nie met empiriese kennis soos wat die eksakte wetenskappe dit doen nie, maar die kennis waaroor die teologie en die sosiale wetenskappe beskik, is net so geldig as dié van ander wetenskappe.
FG: Jy dra ‘n kruis om jou nek. Dis tog merkwaardig vir ‘n gesofistikeerde postmoderne teoloog soos wat ek jou sou wou beskryf. Wat beteken daardie kruis vir jou?
WvH: “Postmodern” is natuurlik nie so maklik vas te pen nie … dis ‘n manier van dink oor die wêreld, dis ‘n houding … dis in elk geval anders as wat dit in die sogenaamde moderne tyd was toe alle vorme van kennis as gelyk beskou is. Daar is nou ‘n baie groter mate van openheid, ‘n onwilligheid om te verabsoluteer. Postmodernisme het verskillende kante, daar is goeie en slegte aspekte daarvan. Ja goed, ek kan my vereenselswig met ‘n konstruktiewe vorm van postmoderniteit en in daardie opsig is ek miskien ‘n postmoderne teoloog. In hierdie tyd met sy baie groter openheid en wisselwerking en bereidheid om na mekaar te luister, is dit juis baie belangrik om te sê waar jy staan en wie jy is. Jy kan nie neutraal wees nie, in elke gesprek – om so te sê – moet jy al jou kaarte op die tafel sit. Jou gespreksgenoot moet weet in watter stroom jy swem. En ek swem in die Christelike stroom, daaraan hoef niemand te twyfel nie. Die kruis om my nek is ‘n teken van waar ek my bevind, waarmee ek my identifiseer, waar ek tuis voel. Die kruis sê waar ek staan.
FG: In jou voorwoord tot Ben du Toit se boek, “God? Geloof in ‘n postmoderne tyd”, het jy geskryf: “God is óf alles óf niks. Hy bestaan of bestaan nie, God is óf oorweldigend belangrik of totaal onbelangrik, relevant vir almal of irrelevant vir alles.” Bestaan die God wat ons in die Christelike dogma ken as Vader, Seun en Heilige Gees, Wentzel?
WvH: Ek glo in God die Vader, die Seun en die Heilige Gees. Ek het ‘n diepe betrokkenheid by die tradisie waarin ek staan. En omdat ek in God glo, beteken dit dat God bepalend is vir my hele bestaan, vir al my denke. Al is die bestaan van God die Vader, Seun en Heilige Gees nie empiries te bewys nie, bring my geloof in dié God mee dat alles wat wel empiries bewys kan word, daardeur in ‘n bepaalde raamwerk geplaas word.
FG: Bestaan Islam se God ook, en die Jode se God, en die Hindoes s’n …?
WvH: Die oorsprong van die Abrahamitiese godsdienste – die Joodse geloof, Islam, die Christendom – is dieselfde. God het Hom aan Abraham bekend gemaak en met hom ‘n verbond gesluit en die Jode, die Moesliems en die Christene beskou almal vir Abraham as die vader van die geloof. Méér kan ek eintlik nie daaroor sê nie. As ek oor God praat, dié God in wie ek glo, praat ek vanuit ‘n bepaalde perspektief oor Hom, die Christelike perspektief. As ons oor die nie-Abrahamitiese godsdiens sou praat – die Hindoeïsme, Boeddhisme – dan kom ander sake ter sprake. Hulle siening van God, of gode, verskil wesenlik van die godsdienste wat in Abraham ‘n verbindingspunt het. Dit moet in die dialoog met ander godsdienste in gedagte gehou word.
FG: Jy praat van “dialoog”. Is die tyd van sending dan nou verby?
WvH: Die tyd van aggressiewe, kolonialistiese sendingaksies is seker verby, ja. Die hedendaagse sending behoort ‘n meer dialogiese karakter te hê waarin jy duidelik sê waarom jý ‘n Christen is en dit op geen manier verdoesel en neutraliseer nie. Om dit so te stel: jy kom met jou kruis om die nek na die dialoog en jy voer die gesprek deurentyd vanuit daardie perspektief.
FG: Die Amerikaanse “Jesus Seminar” en hulle Suid-Afrikaanse skakel, “Die Nuwe Hervorming”, het die afgelope tyd onder kerkmense in Suid-Afrika opslae gemaak. Hoe sien jy hierdie bewegings … as ‘n mens dit so kan noem?
WvH: Die Amerikaanse “Jesus Seminar” is in die VSA een van baie stemme. Hulle is nie verbind aan die een of ander kerk nie en hou hulle besig met die die vraag wat die historiese Jesus, losgemaak van wat die kerk deur die eeue oor Hom verkondig het, vandag vir ons te sê het. Die Nuwe Hervorming in Suid-Afrika sluit in bepaalde opsigte daarby aan, maar het ook ander beklemtonings.
Die teologie het na my mening twee kante. Dit moet enersyds sorg dat die kontinuïteit in ons godsdiens behou word. Die teologie moet daartoe bydra dat ons godsdiens steeds herkenbaar Christelik is. Aan die ander kant moet die teologie ook krities omgaan met die tradisie en aantoon waar daar verwording plaasgevind het én waar daar progressie is. Maar as die teologie in sy kritiek die Christelike geloof in sy kern begin aantas, het jy ‘n probleem. Dan word die kontinuïteit verbreek en het ons nie meer met Christelike teologie te doen nie, maar met iets anders. As die identiteit van die Christelike geloof deur die teologisering daarvan aangetas word, word oor ‘n grens gegaan wat die teologie self ook in die gedrang moet bring.
So is dit byvoorbeeld met die opstanding van Jesus Christus. As die teologie dit wil ontken, tas die teologie die Christelike geloof in sy kern aan en gaan die teologie óór die grens. Maar die teologie kan natuurlik praat oor die hoe of die wyse van opstanding. Iets het daar gebeur – iets wat ons begrip te bowe gaan. Jesus se opstanding uit die dood kan dalk gesien word as iets groter as ‘n historiese gebeurtenis, maar nie as iets wat kleiner as ‘n historiese gebeurtenis is nie.
Die punt is: die wyse waarop die Evangelies van die opstanding vertel, die getuienis wat getuies daarvoor aanvoer – dit alles dui daarop dat dit ‘n historiese kern het. Só word dit aangedien. Dis anders as byvoorbeeld die skeppingsverhaal in Genesis 1. Dit het nie dieselfde soort segmentasie nie. Ons moet maar altyd onthou dat verskillende dele van die Bybel hulle verskillend aandien – gedigte, verhale, reisbeskrywings – en dat alle dele nie maar op dieselfde manier verklaar en verstaan kan word nie.
Maar op die ou end bly die evangelie vreemd en anders … vir die mense van álle tye, nie net vir postmoderne mense nie! En dit is die verantwoordelikheid van die teologie om, ten spyte van die vreemdheid en andersheid van die evangelie, in gesprek te tree met die mense van ons tyd, met die kulture en wetenskap van ons tyd.
Jy het gevra oor die Nuwe Hervorming. Al wat ek wil vra, is: wat is nou eintlik nuut daaraan? Want die sake wat hulle te berde bring – oor die Bybel en die skepping en die maagdelike geboorte en opstanding van Jesus – is darem alles so oud soos die berge.
FG: Jy is die redakteur van ‘n belangrike publikasie wat pas (2003) verskyn het. Sê asseblief iets daaroor.
WvH: Dit is die tweedelige ensiklopedie oor godsdiens en wetenskap wat by MacMillan (New York) verskyn het. Daar is 529 artikel in dié ensiklopedie en meer as 400 wetenskaplikes en godsdiensteoloë van oor die hele wêreld het daaraan meegewerk. Dit vertel gesaghebbend oor die geskiedenis van elkeen van die groot wêreldgodsdienste en bespreek die uitdagings waarmee hulle in ons tyd te doen het. Die ensiklopedie beslaan ‘n halfmiljoen woorde en is so gesaghebbend as wat jy seker kan kry.
FG: Die onlangse uitnodiging aan jou om in 2004 ‘n besondere reeks lesings aan die Universiteit van Edenburgh te hou, bevestig jou aansien as internasionale teoloog. Wat is die geskiedenis van dié lesingsreeks?
WvH: In die 1880’s het Lord Gifford geld nagelaat aan die historiese universiteite van Skotland met die opdrag om jaarliks lesings aan te bied oor die verskynsel van “natural theology” – ons sal vandag sê die verhouding van teologie en wetenskap. Die afgelope eeu is bekendes soos Albert Schweitzer, Karl Barth, Rudolf Bultmann, Paul Ricoeur en David Tracey genooi om die lesings te kom hou, die sg “Gifford Lectures”. Ek hou in 2004 ses lesings aan die Universiteit van Edenburgh oor hoe die probleem van die menslike uniekheid verskillend gesien word in die wetenskap en teologie.
FG: Kom jy na al die jare in Princeton en jou internasionale blootstelling weer eendag “huis toe”?
WvH: Ja! Ek kom in Suid-Afrika aftree. Maar ek weet nog nie presies wanneer dit sal wees nie. My vrou, Hester, sal sommer nou wil terugkom, maar daar is nog ‘n paar dinge wat ek graag sou wou doen. Ek moet eers my roeping – noem dit maar so – voltooi. Maar ja, uiteindelik wil ons weer huis toe kom.
Onderhoud, 14 Mei 2003
Oor die eCKE
Die eCKE – Jou sleutel tot die wêreld van die Christelike geloof
Die elektroniese Christelike Kernensiklopedie (eCKE) is ’n unieke, Afrikaanse geloofsbron wat jou help om die kerninsigte van die Christelike geloof – woorde, geskiedenis, mense en bewegings – beter te verstaan. Met meer as 3 500 toeganklike artikels, honderde foto’s, en ’n eenvoudige soekstruktuur, is die eCKE perfek vir almal wat dieper wil delf in geloofsvrae, Bybelse begrippe of kerkgeskiedenis.
Dié blad is ’n verbeterde, opgedateerde en aangevulde elektroniese weergawe van die gedrukte CKE wat in 2008 by Lux Verbi in samewerking met Bybel-Media verskyn het en bekroon is met die Pieter van Drimmelen-medalje van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns.
Of jy ’n student, predikant, kategeet, navorser of net ’n nuuskierige gelowige is – die eCKE gee jou vinnige, betroubare antwoorde en help jou om jou geloof in konteks te verstaan. Dit bring eeue van wysheid, debatte, stromings en geestelike insigte saam op een plek – alles in leesbare, verstaanbare Afrikaans.
Wat maak die eCKE uniek?
Omvattend én gefokus: Die eCKE bevat bydraes van meer as 160 kundiges wêreldwyd – onder wie teoloë asook filosowe, sielkundiges, letterkundiges, historici en joernaliste – en bied insigte vanuit verskeie kerklike agtergronde, met ’n sterk fokus op Suid-Afrika.
- Toeganklik vir almal: Jy hoef nie ’n akademikus te wees nie – die artikels is maklik om te lees, logies georganiseer en help jou om vinnig te vind waarna jy soek.
- ’n Sleutel tot verstaan: Elke inskrywing help jou om God, sy Woord, die kerk, en jou plek in die wêreld beter te verstaan.
- Uitgebrei en groeiend: Met toekomstige uitbreidings en ruimte vir gebruikerskommentaar, bly die eCKE vars en relevant.
- Gebalanseerd en eerlik: Inskrywings is feitelik en eerlik geskryf, met ruimte vir verskillende menings waar dit nodig is.
Die eCKE is nie net ’n ensiklopedie nie – dit is ’n gids, ’n mentor en ’n hulpmiddel vir elke Afrikaanse gelowige.’n Asterisk (*) ná ’n naam of begrip beteken dat daar elders in die eCKE ook ’n aparte artikel oor daardie onderwerp is.
Die kernensiklopedie word gedurig met aanvullings verbreed. Al die gebruikers van die eCKE word daarom uitgenooi om enige voorstelle, kommentaar of wysigings na info@ecke.co.za te stuur
AFRIKAANS. CJ Langenhoven* het oor Afrikaans ’n uitspraak gemaak wat in ’n stadium dikwels aangehaal is: “Afrikaans is die enigste witmanstaal in Suid-Afrika wat nie klaar van oorsee af gekom het nie”. Dis natuurlik nie korrek nie – Afrikaans kan nie ’n “witmanstaal” genoem word nie. NP van Wyk Louw* het dit anders gestel: “Afrikaans is die taal wat Wes-Europa en Afrika verbind; dit suig sy krag uit dié twee bronne; dit vorm ’n brug tussen die groot helder Weste en die magiese Afrika – die soms nog so ónhelder Afrika; hulle is albei groot magte, en wat daar groots aan hulle vereniging kan ontspruit – dit is miskien wat vir Afrikaans voorlê om te ontdek.” Van Wyk Louw se “definisie” is klaar beter – maar daar ontbreek ’n belangrike element. Afrikaans se vroegste spore lê in Arabiese letters in die Kaap – toe Kaapse mense uit onder meer Maleisië Afrikaans daar geskryf het. Daarom sou ’n mens kon sê Afrikaans is die taal wat Wes-Europa, Maleisië en Afrika verbind en ’n brug vorm tussen die groot helder Weste, die eksotiese Maleisië en die magiese Afrika. Die taal word deur ’n groot deel van die Suid-Afrikaanse bevolking gepraat en/of verstaan, soos ook elders in die wêreld waar Afrikaanssprekendes hulle in “verstrooiing” bevind. Dit het ontwikkel tot ’n eersterangse taal wat in die kombuis en die sitkamer en die studeerkamer gebruik kan word. Een van die groot bakens in die relatief kort geskiedenis van Afrikaans, was die eerste volledige vertaling van die Bybel* in Afrikaans wat in 1933 verskyn het.
Soos Duits of Engels het Afrikaans ’n politieke “verlede”, wat egter nie toegelaat mag word om sy hede en sy toekoms te belemmer nie. In die hedendaagse Suid-Afrika, met elf amptelike tale dog ’n sluipende verengelsingsproses, word Afrikaans ongetwyfeld bedreig.
Nog sienings:
- “Op die (Kaapse) spoor van Afrikaans” deur Michael le Cordeur, Die Burger, 19 Augustus 2023:
Die eenvoudigste stelling oor die herkoms van Afrikaans, is dat die taal ontstaan het toe die Khoi-Khoi en die slawe Hollands moes aanleer om in ’n groeiende kolonie in interaksie met mekaar en die vryboere te funksioneer. Khoi-woorde soos dagga, kierie, kamma, hoeka, kwagga, aitsa, eina, bietjie-bietjie en nou-nou word vandag steeds in Afrikaans gebruik. Mettertyd is onderskeidelik Kaapse Afrikaans (die slawe), Oranjerivier-Afrikaans (Khoi-Khoi) en Oosgrens-Afrikaans (Vryburgers) gepraat.
Die Koran was een van die eerste Kaapse Afrikaanse geskrifte. Die oudste vertaalde Afrikaanse teks, die Bayan al-Din (uiteensetting van die Moesliem-geloof), is geskryf deur sjeg Abu Bakr Effendi.
Waar variante van Afrikaans vroeër as minderwaardige vorme van die taal gesien is, is dit nie meer die geval nie. “Standaard-Afrikaans” is egter steeds belangrik en noodsaaklik veral bv ten opsigte van akademiese en ook openbare media. Almal moet soms van dieselfde bladsy kan sing. Standaardtaal mag egter nie in beton gegiet wees nie. Taal is dinamies. Afrikaans behoort aan almal wat dit praat. Die taal het ontwikkel uit ’n verskeidenheid bronne en sy wortels lê versprei oor drie vastelande, Europa, Asië en Afrika.
- “Afrikaaans as geloofstaal” deur Nelis Janse van Rensburg, eKerkbode, 21 Julie 2023:
Geloofshuise word ook in taal gebou. Geloof gebeur immers in taal. Die Woord het mens geword en onder ons kom woon. Ons geloofshuis begin met ’n Woord van God, vir mense.
Afrikaans is gebore in Afrika. Dit het aan mense identiteit gegee.Dit het vir sommige ’n medium van mag en dwang geword.Watter simboliese betekenis het Afrikaans nou vir ons tyd? Is dit ’n taal van vergifnis?
Die agenda van die kerk is nie om ’n taal te bevorder nie. Ons agenda is om diensbaar te wees. Maar daar is geen diensbaarheid sonder ’n taal nie. Afrikaans het reeds die taal van versoening begin word in ons land. Terwyl die Afrikaanse kerke saam met Afrikaans gegroei en ontwikkel het, laat ons nie deel wees van dié wat oor Afrikaans ’n taal- en kultuurpessimisme koester nie. Laat ons nou eerder die krag van hierdie taal benut om wonings op te rig waarin die rykdom van mense in ons land kan tuiskom. Afrikaans moet en kan ’n deurslaggewende rol speel om te genees en te versorg, te herstel en op te rig, vorentoe te gaan, God se toekoms tegemoet.
BUTHELEZI, MANGOSUTHU (1928–2023) is ’n regstreekse afstammeling van die Zoeloe-koning Shaka*. Hy was voorheen as Gatsha bekend, maar moes in terme van Zoeloe-tradisie hierdie naam laat vaar ná die dood van sy ma wat dit vir hom gegee het. Hy het aan die Universiteit van Fort Hare gestudeer. Sy regsberoep is kortgeknip toe hy in 1953 die erflike hoofmanskap van die stam oorgeneem het. Buthelezi het in die staatkundige ontwikkeling van Suid-Afrika diep spore getrap: hy is stigter en president van die Inkatha-Vryheidsparty, was hoofminister van kwaZulu in die vorige staatkundige bedeling, en was minister van binnelandse sake in Mandela* en Mbeki* se kabinette. As aktiewe en meelewende lidmaat van die Anglikaanse Kerk* en as spreker by talle plaaslike en internasionale kerkvergaderings, het Buthelezi met vrymoedigheid van sy geloof in Christus* getuig, al het hy ook soms hewig van mede-Christenleiers oor praktiese politieke kwessies verskil. By die opening van die veelbesproke, en destyds omstrede, SACLA*-kongres in 1979, was sy bydrae besonder betekenisvol. Buthelezi het dit tydens ’n openbare lesing in 1980 in Berlyn onomwonde gestel: “Dwarsdeur my lewe … het ek op die inspirasie van my geloof en die leiding van my Christelike beginsels staatgemaak. Elke keer as ek ’n belangrike besluit moes neem, het ek op my geloof gesteun.”
VAN HUYSSTEEN, JACOBUS WENTZEL VREDE (WENTZEL) (1942–2022) het op Stellenbosch en in Amsterdam studeer, was predikant* van die NG Gemeente Noorder-Paarl (nou Paarl Toringkerk), professor in Bybelkunde aan die (destydse) Universiteit van Port Elizabeth, en was vir twee dekades die James McCord-hoogleraar in teologie* en wetenskap aan die Princetonse Teologiese Seminarium in die VSA. Hy hou hom besig met die vraag of en hoe dialoog tussen teologie en wetenskap gevoer kan word. Hy het verskeie belangwekkende boeke gepubliseer, die eerste daarvan Teologie as kritiese geloofsverantwoording wat in 1987 met die Andrew Murrayprys* bekroon is. In 2004 het hy die eerste Suid-Afrikaner en ook die eerste Princetonse teoloog geword wat genooi is om die prestigeryke Gifford-lesings in Edinburgh, Skotland, te hou. Sy lesings, uitgebrei in Alone in the World? Human Uniqueness in Science and Theology (2006), het gehandel oor menslike “uniekheid” soos gesien in die teologie en die wetenskap. Sy slotsom is dat die teologie en die wetenskap wél oor die “uniekheid” van die mens saam kan praat en in hulle dialoog wedersyds mekaar se insigte en beperkings kan erken, grense aanvaar en tog ook kruisbestuiwend kan werk. Met Alone in the World?, in 2007 bekroon met die Andrew Murray-Desmond Tutu-prys*, bereik Wentzel van Huyssteen se filosofies-teologiese nadenke oor ons mens-wees ’n hoogtepunt.
Ná sy aftrede by Princeton in 2014 (en persoonlike tragedie die vorige jaar toe sy een seun, Daniël, op 42-jarige ouderdom in die VSA sterf), keer Van Huyssteen terug na Suid-Afrika en word buitengewone professor in die sistematiese teologie aan die Universiteit Stellenbosch. In 2014 ontvang hy ook die toekenning as A-geëvalueerde navorser van die Nasionale Navorsingstigting. Dié toekenning word gemaak aan top geëvalueerde navorsers wat beskou word as leiers in hulle onderskeie navorsingsvelde.
Wentzel van Huyssteen, een van die knapste teoloë wat die NG Kerk opgelewer het, is na ‘n siekbed op 17 Februarie 2022 oorlede.
VRAAGGESPREK MET WENTZEL VAN HUYSSTEEN
Frits Gaum het in Mei 2003 ‘n onderhoud met Wentzel van Huyssteen gevoer.
Ons bestel herderspastei en witwyn en skuif reg vir ‘n goeie gesprek. My pad en dié van Wentzel van Huyssteen, sedert 1992 die James I McCord-hoogleraar in teologie en wetenskap aan die Teologiese Seminarium van Princeton, VSA, loop van veraf saam. Ons was studentevriende en het daarna oor dekades en soms duisende kilometers met mekaar kontak gehou al het ons in meer as een opsig in verskillende wêrelde gelewe. Deesdae word hy internasionaal beskou as een van die voorste teoloë op sy terrein.
FG: Wentzel, jy is ‘n kenner van die terrein wat te doen het met die verhouding tussen wetenskap en godsdiens. Jou boek, “The shaping of rationality”, wat in 1999 verskyn het, is in dié verband ‘n baken. Is daar ‘n wesenlike verskil tussen “wetenskap”, waar dit gaan oor feitelike bewysvoering, en “godsdiens”, wat te doen het met geloof in dinge wat meestal nié feitelik bewys kan word nie?
WvH: Ja, daar is ‘n wesenlike verskil tussen wetenskap en godsdiens. Ons het hier te make met twee verskillende lewensdomeine. In die wetenskap, by name die eksakte wetenskappe, baseer jy jou argumente sover as wat jy kan op bewysbare feite. In die godsdiens soek jy die sin van die lewe onder andere in rituele, geloof, tradisies … Dis nie noodwendig “bewysbare” dinge nie. Maar daar is ook ‘n verskil tussen godsdiens en teologie. In die Christelike teologie het ons ‘n 2000-jaarlange nadenke oor die godsdiens. Wat glo ons? Waarom glo ons so? Sodra ons beweeg van die belewingsvlak van godsdiens na die gesistematiseerde nadenke daaroor, kry ons te doen met die teologie. Dit wil op teologiese wyse nadink en navors oor die verskillende groot temas wat in die godsdiens ter sprake kom. Die kennis wat ons sodoende verkry, is geldige en geloofwaardige kennis. Daar is iets soos “goeie teologie” wat voldoen aan bepaalde kriteria wat ons aan ons kennis stel en wat deel is van die hoofstroomdenke daaroor. Daar is ook “slegte teologie” wat nie aan dié kriteria voldoen nie.
FG: Die godsdiens en die wetenskap het tog met mekaar te doen?
WvH: Soos ek gesê het, wetenskap en godsdiens is nie dieselfde nie. Maar hulle beïnvloed mekaar wedersyds en die vlak waar dié beïnvloeding bymekaar kom, is die vlak van teologiese besinning. Die interaksie tussen wetenskap en godsdiens vind plaas via die teologie. Sowel die wetenskap as die godsdiens het sekere grense. Daar is groter vrae wat nie deur feitelike gegewens bewys kan word nie, daar is ook vrae oor die werklikheid wat nie deur die godsdiens beantwoord kan word nie. En dit is oor daardie grenssituasies wat die teologie ‘n bydrae vanuit Christelike perspektief te lewer het. Die teologie het ‘n publieke verantwoordelikheid teenoor die wêreld. Ons het vanuit die teologie iets te sê oor openbare kwessies soos aborsie of rassisme of noem maar op.
FG: Die laaste tyd is in Suid-Afrika debat gevoer oor die “feit” – soos sommige rubriekskrywers dit in die dagbladpers gestel het – dat daar ‘n onoorbrugbare kloof tussen wetenskap en godsdiens bestaan. Jou kommentaar?
WvH: As iemand sê daar is ‘n “onoorbrugbare kloof” tussen wetenskap en godsdiens, het hy of sy klaar begin om een van die twee te verabsoluteer. As die wetenskap buite sy eie grense tree en bepaalde lewensvrae – soos oor die sin van die lewe – probeer beantwoord, dan word die wetenskap self ‘n soort godsdiens! Dan kry ons ‘n fundamentalisme by die wetenskap – dit word “scientism” genoem – waar hy nie bereid is om sy beperkinge te erken nie. Nee, ons kan nie sê daar is ‘n “onoorbrugbare kloof” tussen wetenskap en godsdiens nie. Ons moet eerder sê albei het te doen met sekere vlakke van sin en ons moet erken dat daar vrae is waarmee albei te doene kry en wat oorvleuel. Soos oor die kosmologie, oor die oorsprongsvrae. Waar kom lewe vandaan? Dis vrae wat die grense tussen wetenskap en godsdiens oorsteek en dis onder andere die soort sake waarmee die teologie hom moet besig hou om juis ‘n brug tussen wetenskap en godsdiens te span.
FG: Waarom is dit vir jou belangrik dat ons godsdiens ook rede-lik verklaar moet kan word? In “The shaping of rationality” het jy heelwat daaroor te sê …
WvH: Die teologie is ‘n geldige vorm van kennis en daar speel die rede vanselfsprekend ‘n rol. Die teologie werk nie met empiriese kennis soos wat die eksakte wetenskappe dit doen nie, maar die kennis waaroor die teologie en die sosiale wetenskappe beskik, is net so geldig as dié van ander wetenskappe.
FG: Jy dra ‘n kruis om jou nek. Dis tog merkwaardig vir ‘n gesofistikeerde postmoderne teoloog soos wat ek jou sou wou beskryf. Wat beteken daardie kruis vir jou?
WvH: “Postmodern” is natuurlik nie so maklik vas te pen nie … dis ‘n manier van dink oor die wêreld, dis ‘n houding … dis in elk geval anders as wat dit in die sogenaamde moderne tyd was toe alle vorme van kennis as gelyk beskou is. Daar is nou ‘n baie groter mate van openheid, ‘n onwilligheid om te verabsoluteer. Postmodernisme het verskillende kante, daar is goeie en slegte aspekte daarvan. Ja goed, ek kan my vereenselswig met ‘n konstruktiewe vorm van postmoderniteit en in daardie opsig is ek miskien ‘n postmoderne teoloog. In hierdie tyd met sy baie groter openheid en wisselwerking en bereidheid om na mekaar te luister, is dit juis baie belangrik om te sê waar jy staan en wie jy is. Jy kan nie neutraal wees nie, in elke gesprek – om so te sê – moet jy al jou kaarte op die tafel sit. Jou gespreksgenoot moet weet in watter stroom jy swem. En ek swem in die Christelike stroom, daaraan hoef niemand te twyfel nie. Die kruis om my nek is ‘n teken van waar ek my bevind, waarmee ek my identifiseer, waar ek tuis voel. Die kruis sê waar ek staan.
FG: In jou voorwoord tot Ben du Toit se boek, “God? Geloof in ‘n postmoderne tyd”, het jy geskryf: “God is óf alles óf niks. Hy bestaan of bestaan nie, God is óf oorweldigend belangrik of totaal onbelangrik, relevant vir almal of irrelevant vir alles.” Bestaan die God wat ons in die Christelike dogma ken as Vader, Seun en Heilige Gees, Wentzel?
WvH: Ek glo in God die Vader, die Seun en die Heilige Gees. Ek het ‘n diepe betrokkenheid by die tradisie waarin ek staan. En omdat ek in God glo, beteken dit dat God bepalend is vir my hele bestaan, vir al my denke. Al is die bestaan van God die Vader, Seun en Heilige Gees nie empiries te bewys nie, bring my geloof in dié God mee dat alles wat wel empiries bewys kan word, daardeur in ‘n bepaalde raamwerk geplaas word.
FG: Bestaan Islam se God ook, en die Jode se God, en die Hindoes s’n …?
WvH: Die oorsprong van die Abrahamitiese godsdienste – die Joodse geloof, Islam, die Christendom – is dieselfde. God het Hom aan Abraham bekend gemaak en met hom ‘n verbond gesluit en die Jode, die Moesliems en die Christene beskou almal vir Abraham as die vader van die geloof. Méér kan ek eintlik nie daaroor sê nie. As ek oor God praat, dié God in wie ek glo, praat ek vanuit ‘n bepaalde perspektief oor Hom, die Christelike perspektief. As ons oor die nie-Abrahamitiese godsdiens sou praat – die Hindoeïsme, Boeddhisme – dan kom ander sake ter sprake. Hulle siening van God, of gode, verskil wesenlik van die godsdienste wat in Abraham ‘n verbindingspunt het. Dit moet in die dialoog met ander godsdienste in gedagte gehou word.
FG: Jy praat van “dialoog”. Is die tyd van sending dan nou verby?
WvH: Die tyd van aggressiewe, kolonialistiese sendingaksies is seker verby, ja. Die hedendaagse sending behoort ‘n meer dialogiese karakter te hê waarin jy duidelik sê waarom jý ‘n Christen is en dit op geen manier verdoesel en neutraliseer nie. Om dit so te stel: jy kom met jou kruis om die nek na die dialoog en jy voer die gesprek deurentyd vanuit daardie perspektief.
FG: Die Amerikaanse “Jesus Seminar” en hulle Suid-Afrikaanse skakel, “Die Nuwe Hervorming”, het die afgelope tyd onder kerkmense in Suid-Afrika opslae gemaak. Hoe sien jy hierdie bewegings … as ‘n mens dit so kan noem?
WvH: Die Amerikaanse “Jesus Seminar” is in die VSA een van baie stemme. Hulle is nie verbind aan die een of ander kerk nie en hou hulle besig met die die vraag wat die historiese Jesus, losgemaak van wat die kerk deur die eeue oor Hom verkondig het, vandag vir ons te sê het. Die Nuwe Hervorming in Suid-Afrika sluit in bepaalde opsigte daarby aan, maar het ook ander beklemtonings.
Die teologie het na my mening twee kante. Dit moet enersyds sorg dat die kontinuïteit in ons godsdiens behou word. Die teologie moet daartoe bydra dat ons godsdiens steeds herkenbaar Christelik is. Aan die ander kant moet die teologie ook krities omgaan met die tradisie en aantoon waar daar verwording plaasgevind het én waar daar progressie is. Maar as die teologie in sy kritiek die Christelike geloof in sy kern begin aantas, het jy ‘n probleem. Dan word die kontinuïteit verbreek en het ons nie meer met Christelike teologie te doen nie, maar met iets anders. As die identiteit van die Christelike geloof deur die teologisering daarvan aangetas word, word oor ‘n grens gegaan wat die teologie self ook in die gedrang moet bring.
So is dit byvoorbeeld met die opstanding van Jesus Christus. As die teologie dit wil ontken, tas die teologie die Christelike geloof in sy kern aan en gaan die teologie óór die grens. Maar die teologie kan natuurlik praat oor die hoe of die wyse van opstanding. Iets het daar gebeur – iets wat ons begrip te bowe gaan. Jesus se opstanding uit die dood kan dalk gesien word as iets groter as ‘n historiese gebeurtenis, maar nie as iets wat kleiner as ‘n historiese gebeurtenis is nie.
Die punt is: die wyse waarop die Evangelies van die opstanding vertel, die getuienis wat getuies daarvoor aanvoer – dit alles dui daarop dat dit ‘n historiese kern het. Só word dit aangedien. Dis anders as byvoorbeeld die skeppingsverhaal in Genesis 1. Dit het nie dieselfde soort segmentasie nie. Ons moet maar altyd onthou dat verskillende dele van die Bybel hulle verskillend aandien – gedigte, verhale, reisbeskrywings – en dat alle dele nie maar op dieselfde manier verklaar en verstaan kan word nie.
Maar op die ou end bly die evangelie vreemd en anders … vir die mense van álle tye, nie net vir postmoderne mense nie! En dit is die verantwoordelikheid van die teologie om, ten spyte van die vreemdheid en andersheid van die evangelie, in gesprek te tree met die mense van ons tyd, met die kulture en wetenskap van ons tyd.
Jy het gevra oor die Nuwe Hervorming. Al wat ek wil vra, is: wat is nou eintlik nuut daaraan? Want die sake wat hulle te berde bring – oor die Bybel en die skepping en die maagdelike geboorte en opstanding van Jesus – is darem alles so oud soos die berge.
FG: Jy is die redakteur van ‘n belangrike publikasie wat pas (2003) verskyn het. Sê asseblief iets daaroor.
WvH: Dit is die tweedelige ensiklopedie oor godsdiens en wetenskap wat by MacMillan (New York) verskyn het. Daar is 529 artikel in dié ensiklopedie en meer as 400 wetenskaplikes en godsdiensteoloë van oor die hele wêreld het daaraan meegewerk. Dit vertel gesaghebbend oor die geskiedenis van elkeen van die groot wêreldgodsdienste en bespreek die uitdagings waarmee hulle in ons tyd te doen het. Die ensiklopedie beslaan ‘n halfmiljoen woorde en is so gesaghebbend as wat jy seker kan kry.
FG: Die onlangse uitnodiging aan jou om in 2004 ‘n besondere reeks lesings aan die Universiteit van Edenburgh te hou, bevestig jou aansien as internasionale teoloog. Wat is die geskiedenis van dié lesingsreeks?
WvH: In die 1880’s het Lord Gifford geld nagelaat aan die historiese universiteite van Skotland met die opdrag om jaarliks lesings aan te bied oor die verskynsel van “natural theology” – ons sal vandag sê die verhouding van teologie en wetenskap. Die afgelope eeu is bekendes soos Albert Schweitzer, Karl Barth, Rudolf Bultmann, Paul Ricoeur en David Tracey genooi om die lesings te kom hou, die sg “Gifford Lectures”. Ek hou in 2004 ses lesings aan die Universiteit van Edenburgh oor hoe die probleem van die menslike uniekheid verskillend gesien word in die wetenskap en teologie.
FG: Kom jy na al die jare in Princeton en jou internasionale blootstelling weer eendag “huis toe”?
WvH: Ja! Ek kom in Suid-Afrika aftree. Maar ek weet nog nie presies wanneer dit sal wees nie. My vrou, Hester, sal sommer nou wil terugkom, maar daar is nog ‘n paar dinge wat ek graag sou wou doen. Ek moet eers my roeping – noem dit maar so – voltooi. Maar ja, uiteindelik wil ons weer huis toe kom.
Onderhoud, 14 Mei 2003
- 1 Kron 1–10: Hierdie gedeelte bestaan hoofsaaklik uit geslagsregisters waarmee die hele voorgeskiedenis van die Jode opgesom word. Interessant genoeg begin die geslagslyste met Adam*. Dit is dus duidelik dat die geskiedenis van die Jode ingebed word in die geskiedenis van die mensdom. Daarom meen uitleggers dat Kronieke nie net ’n herskrywing van die geskiedenisboeke Samuel en Konings is nie, maar dat dit eintlik die hele Pentateug* met die geslagsregisters in hoofstuk 1–10 wil opsom. Die posisie van die Levitiese families word baie duidelik deur die geslagslyste beklemtoon. Daar word duidelik gemaak dat hulle kragtens hulle familie-oorsprong ’n legitieme deel van die priesterskap is. Hoofstuk 10 handel oor Saul*, en vorm ’n oorgang na die geskiedenis van Dawid* wat hierna volg.
- 1 Kron 11–29: Hierdie gedeelte word aan die regering van koning Dawid gewy. Dit is duidelik dat Dawid as ’n ideaalkoning geag word. Nie net in die uitgebreidheid van die beskrywing is dit na te speur nie, maar ook in die inhoud. Wanneer Kronieke se beeld van Dawid met die beeld in Samuel en Konings vergelyk word, word dit duidelik dat die Kroniekskrywers doelbewus ’n positiewe beeld van hom wou voorhou deur die donker dele van sy geskiedenis (bv die episode met Batseba*) weg te laat.
- 2 Kron 1–9: Die volgende gedeelte handel volledig oor koning Salomo*. Dit is eweneens duidelik dat Salomo as ’n belangrike koning geag is. Die vertelling oor die tempelbou tydens sy regering funksioneer baie prominent.
- 2 Kron 10–36: Die geskiedenis van die verdeelde koninkryke Juda*4 en Israel*4 word in hierdie gedeelte vertel. ’n Betekenisvolle verskil met die beskrywing in die Koningsboeke kan egter opgemerk word. Die geskiedenis van hierdie tydperk word uit ’n suidelike perspektief vertel, dit wil sê: die koninkryk van Juda se koningshuise vorm die basis van die vertelling. Daar word wel na die konings van die noordelike ryk, Israel, verwys, maar altyd binne die konteks van die vertellings oor suidelike konings. Hoewel die beskrywing van die onderskeie Judese konings meestal ooreenstem met die beskrywings wat in die Koningsboeke gevind kan word, is daar tog ook merkbare verskille. Veral die beskrywings van Hiskia* en Josia* bevat heelwat veranderings. Dit is duidelik dat hierdie twee konings belangrik geag is. Hierdie gedeelte sluit af – anders as die Koningsboeke – met ’n vermelding van die proklamasie van Kores.
- Dit is duidelik dat die Kroniekboeke ’n universalistiese siening van God en hulle geskiedenis wil voorhou. Die boek begin met Adam, en sluit af met ’n proklamasie van die Persiese koning, Kores. In hierdie proklamasie word onder andere die volgende vermeld: “Koning Kores van Persië maak bekend: Die Here, die God van die hemel, het al die koninkryke van die aarde aan my gegee. Hy het my beveel om vir Hom ’n tempel in Jerusalem in Juda te bou” (2 Kron 36:23). Hierdeur word duidelik gemaak dat die Here God nie slegs jurisdiksie het oor Juda/Israel en hulle konings nie, maar ook oor die Persiese koning. Selfs die Persiese koning tree op in gehoorsaamheid aan hierdie God. Die redding wat uit die Dawidshuis verwag is, kom nou van ’n Persiese koning af wat God erken. (Die tweede gedeelte van die boek Jesaja* noem selfs vir Kores die Messias* – die gesalfde van die Here!) Kronieke maak dus duidelik dat die Jode ’n universele God dien.
- Die identiteit van God se volk ondergaan in hierdie tyd ’n drastiese aanpassing. Die Kroniekboeke kan gesien word as ’n poging om die geskiedenis te beskryf vanuit die hede van die Persiese tydperk, met die oog daarop om ’n nuwe identiteit onder God se volk te help skep. Voor die ballingskap is hulle identiteit as God se volk ten nouste gekoppel aan die bestaan van die tempel in Jerusalem en die Dawidiese koningshuis. Nou, in die Persiese tydperk, word hulle identiteit deur die Kroniekboeke omvorm tot ’n gemeenskap wat gebou is op die tora*, die wet van die Here*. As tora-gemeenskap vind hulle bestaansreg binne die Persiese koninkryk.
- Die Kroniekboeke bied ook ’n nuwe perspektief op die eenheid van God se volk. Voor die ballingskap was die volk in twee geskeur met die koninkryke van Juda en Israel. Hoewel die geskiedenis in Kronieke uit ’n suidelike perspektief beskryf word (en die posisie van die tempel in Jerusalem daardeur beklemtoon word), word die noordelike bevolking nie uitgesluit as van God se volk sprake is nie. Die begrip “die hele Israel” kom telkens voor. Daarmee word uitgedruk dat die ware, hele Israel weer ’n herstel beteken van die verskeurde Godsvolk.
- Kronieke verteenwoordig ’n versoenende houding oor die priesterskap. Hoewel die Kroniekskrywers geen geleentheid verby laat gaan het om die belangrikheid van die Leviete te beklemtoon nie, word dit nooit gedoen ten koste van die ander deel van die priesterskap nie. Kronieke probeer daarmee om versoening te bewerkstellig binne die godsdienstige leierskap te midde van die veranderde sosio-politieke omstandighede.
- Samuel: 1 Sam 1–25 (sy gees word weer in hoofstuk 28 opgeroep)
- Saul: 1 Sam 9–31
- Dawid: 1 Sam 16–31 en 2 Sam 1–24
À KEMPIS, THOMAS HEMERKEN (HAMERTJIE) (circa 1380–1471) is in Kempen in Rijnland gebore (die À Kempis beteken letterlik: Van Kempen). Hy is ’n bekende skrywer uit die kring van die moderne toewyding. Hy het beïnvloeding van die Broeders van die Gemene Lewe in sy skooltyd in Deventer ondergaan, met name van F Radewijns. In hierdie kring is sy voorkeur vir asketiese lektuur gewek en verdiep. Hy is in 1399 na die klooster* in St Agnietenberg. Die nugtere sin vir die eenvoudige praktyk wat kenmerkend van die kloosterbestaan was, het by hom ontbreek. In totaal staan 39 boeke in die Pohl-uitgawe van 7 dele onder sy naam. Die meeste daarvan is van asketies-mistieke aard, waarvan titels soos Alleenspraak van die siel, Die rosetuintjie en Dal van die lelies getuig. Die geskrif wat aan À Kempis ’n wêreldnaam besorg het, is De Imitatione Christi (Die navolging van Christus). Hierin is vier traktate saamgevat: Vermanings nuttig vir die geestelike lewe; Opwekking tot innerlikheid; Die boek van innerlike vertroosting; Eerbiedige opwekking tot die heilige nagmaal. Saam met Bunyan* se Die Pelgrim se reis na die ewigheid is hierdie werk in ’n stadium beskou as die mees gedrukte en gelese boek ter wêreld naas die Bybel*.
Vir verdere lees: MJ Pohl (red) 1904. Thomae Hemerken à Kempis canonici regularis ordinis S Augustini Opera omnia, 7 dele. St Louis: Herder. Thomas à Kempis 2004. Die navolging van Christus. Wellington: Lux Verbi.BM.
AB het twee betekenisse. Dis eerstens die naam vir die vyfde maand in die Joodse godsdienstige kalender* en stem ooreen met die elfde maand in die Joodse burgerlike kalender. Dit dek dele van Julie en Augustus. Dié naam word nie in die Bybel* vermeld nie. Op die negende van die maand vas en rou die Jode* en word die eerste sowel as die tweede verwoesting van die tempel* gedenk. (Kyk ook by: Feeste*.)
Ab is tweedens in die Katolieke Kerk* die benaming vir die owerste van ’n (monnike-)klooster* of -orde*.ABBA is ’n Aramese* woord wat op drie plekke in die Nuwe Testament* voorkom: Mark 14:36, Rom 8:15 en Gal 4:6. Die woord beteken “vader”, en word deur Jesus* gebruik om te praat van sy eie verhouding met God, ’n verhouding wat ander deur die geloof* kan betree.
- Die Katolieke Kerk* staan die pro-lewe-standpunt voor saam met baie ander Christene* wat aan die absolute reg op lewe van die kind of fetus glo. Hulle sê dat aborsie op moord neerkom, omdat die fetus van die oomblik van bevrugting ’n lewende wese is. Hulle verwys na tekste soos Ps 139:13-16 en Jer 1:4-5.
- Aan die ander kant van die spektrum is die pro-keuse-siening wat deur minder Christene voorgestaan word. Hulle glo dat die verwagtende vrou – sonder om selfs die (vermeende) pa of ander familielede te raadpleeg – die reg het om te besluit of sy geboorte aan die kind wil gee of nie.
- ’n Derde groepering Christene stem wel toe tot beperkte, buitengewone en terapeutiese aborsie as die minste van twee euwels. Hulle glo dat aborsie geregverdig is wanneer, bv, die voortgesette swangerskap die gesondheid en lewe van die ma bedreig, wanneer dit duidelik is dat die baba met ernstige verminking gebore sal word of wanneer die swangerskap die gevolg van verkragting of bloedskande is.